Ο βιοτουρισμός ως τομέας δράσης της Κοινωνικής Οικονομίας-Κοινωνικό Κεφάλαιο και Συνεταιρισμοί...

Ο βιοτουρισμός ως τομέας δράσης της Κοινωνικής Οικονομίας

Ο βιοτουρισμός ως τομέας δράσης της Κοινωνικής Οικονομίας αφορά τη σύνθεση του βιοτουριστικού προϊόντος το οποίο αναλύεται και παρουσιάζεται μέσα από το σύνολο της ζωής και της δράσης, τα φυσικά και πολιτιστικά διαθέσιμα της εκάστοτε περιοχής, τη βιοποικιλότητα, τη γεωμυθολογία, την τοπική αρχιτεκτονική, αγροτική και πολιτιστική κληρονομιά και την τοπική ιστορία. Παράλληλα, μέσα από τη συμμετοχή για την προστασία και ανάδειξη του περιβάλλοντος, από τα παραγωγικά διαθέσιμα της περιοχής και τις αντίστοιχες δραστηριότητες (αγροτικές ασχολίες – παραγωγή/συσκευασία τοπικών προϊόντων), καθώς και από το σύνολο των δραστηριοτήτων στη φύση (ποτάμια, λίμνες, βουνά, θάλασσα) που μπορεί να έχει κάθε επισκέπτης.
Ο βιοτουρισμός ως προϊόν προκύπτει ως έννοια ως προσφερόμενη κοινωνική εμπειρία στον επισκέπτη που συνθέτει το σύνολο της ζωής του τόπου και των δραστηριοτήτων που αναπτύσσονται στο πλαίσιο του φυσικού και κοινωνικού περιβάλλοντος της περιοχής.
Όλες οι μορφές θεματικού τουρισμού ως αλληλοσυμπληρούμενες δράσεις, προσφέρουν μια συνολική κοινωνική εμπειρία, συνθέτουν το βιοτουριστικό προϊόν. Η ολοκληρωμένη, δηλαδή, κοινωνική εμπειρία στην περιοχή, η επαφή με τους ανθρώπους και τις δραστηριότητές τους και η συμμετοχή στα δρώμενα της περιοχής.

Κατ’ αυτήν την έννοια, τα εργαλεία ανάδειξης, προώθησης και προβολής διαφοροποιούνται απ’ το τουριστικό marketing του μαζικού τουρισμού, όπως της ‘‘μονοκαλλιέργειας’’ του ήλιου και της θάλασσας, που συμβαίνει στις ακτές της Μεσογείου και αναδεικνύουν την ποικιλότητα των παραγωγικών, πολιτιστικών και κοινωνικών δράσεων που οφείλουν να συνθέτουν το βιοτουριστικό προϊόν.
Στον τομέα του τουρισμού απαιτείται η αλλαγή από το σημερινό μοντέλο, ώστε να αποτελέσει μοχλό διεξόδου από την κρίση. Διέξοδο από το αρνητικό μοντέλο του μαζικού τουρισμού που δεν σεβάστηκε το φυσικό-πολιτιστικό περιβάλλον, υποβαθμίζοντας ουσιαστικά το ίδιο το τουριστικό προϊόν.
Ο βιοτουρισμός λοιπόν σύμφωνα με όλα τα παραπάνω, είναι στάση ζωής, σεβασμός για το περιβάλλον και προσφέρεται ως ολιστικό προϊόν κοινωνικής εμπειρίας.
Είναι στην ουσία ο πολυθεματικός τουρισμός που συνθέτει τον οικοτουρισμό, αγροτουρισμό, πολιτιστικό, ιστορικό, θρησκευτικό, γαστρονομικό τουρισμό με τη συμμετοχή και την κοινωνική εμπειρία. Παράλληλα, προϋποθέτει την κοινωνική συμμετοχή στις δραστηριότητες των εναλλακτικών μορφών τουρισμού, όπως εξερευνήσεις, κολύμπι, φωτογραφία, ορειβασία, πεζοπορία (trekking), ποδήλατο βουνού (mountain bike), χειμερινό σκι, προσδιορίζει τη διαφοροποίηση του προϊόντος, ενισχύοντας τις δραστηριότητες αυτές με παραγωγικές δράσεις της Κοινωνικής Οικονομίας. Η Κοινωνική Οικονομία επίσης δίνει ένα συμπληρωματικό βασικό συστατικό στο προϊόν επεκτείνοντας το κοινωνικό επιχειρείν και marketing. Κινητοποιεί ανθρώπινους πόρους και κοινωνικό κεφάλαιο της περιοχής, πέρα από τους επαγγελματίες τουρισμού, την ίδια την τοπική κοινωνία που διαμορφώνει δρώμενα, εκδηλώσεις συμμετοχής, εκθέσεις, πανηγύρια κτλ. που προσδίδουν στον τουρισμό ποιότητα χωρίς να αυξάνουν το κόστος του προϊόντος.

Καινοτομία

Καινοτόμα στοιχεία που μπορούν να υιοθετηθούν για την ολοκληρωμένη ανάπτυξη του βιοτουριστικού προϊόντος είναι:

Δημιουργία πρακτορείου πληροφοριών για το συντονισμό των δράσεων των ενδιαφερομένων στον τομέα του βιοτουρισμού.
Δημιουργία ειδικού portal σε συνδυασμό με την ανάπτυξη και καλύτερη αξιοποίηση των σχετιζόμενων ιστοσελίδων των φορέων και επιχειρήσεων της εκάστοτε περιοχής.
Βελτίωση των οδικών δικτύων της περιοχής και κατάλληλη σηματοδότησή τους.
Διοργάνωση επισκέψεων σε εγκαταστάσεις τοπικών βιοτεχνιών και επιχειρήσεων.
Συνεργασία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης με τις οργανώσεις της Κοινωνίας Πολιτών και το αρμόδιο Υπουργείο για ανάπτυξη της Κοινωνικά Υποστηριζόμενης Γεωργίας και του Αγροτουρισμού.

Αναγκαία η ποικιλότητα αγροτικών προϊόντων

Η ποικιλότητα των αγροτικών καλλιεργειών και η παραγωγή προϊόντων είναι φανερό ότι δημιουργεί την υλική βάση και τις προϋποθέσεις για μια ολοκληρωμένη εικόνα της αγροτικής ζωής, αλλά και τις συνθήκες να βιώσει κανείς μια ολοκληρωμένη ανάλογη εμπειρία. Στη βάση αυτή χτίζεται το αυθεντικό αγροτουριστικό προϊόν που πρέπει να ληφθεί υπόψη και στο σχεδιασμό του ολοκληρωμένου βιοτουριστικού προϊόντος.
Για να συμπληρωθεί η ποικιλότητα αγροτικών ασχολιών και προϊόντων στις αγροτικές περιοχές της ελληνικής υπαίθρου, χρειάζεται να γίνει στροφή των νέων κυρίως αγροτών του τόπου σε καλλιέργειες των οποίων οι παραγόμενοι καρποί καταναλώνονται εκτός από νωποί και αποξηραμένοι.
Παράλληλα, μπορούν να αξιοποιηθούν ανεκμετάλλευτες γεωργικές εκτάσεις για την παραγωγή αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών, που μπορούν να καλλιεργηθούν σε όλες τις ορεινές και ημιορεινές περιοχές, όπως η ρίγανη, ο βασιλικός, ο μάραθος, το φασκόμηλο, το θυμάρι, η λεβάντα, το χαμομήλι και το δίκταμο.
Τα αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά χρησιμοποιούνται στη Φαρμακευτική, στην αρωματοθεραπεία, στη γαστρονομία, για την παραγωγή αιθέριων ελαίων, στη βιομηχανία τροφίμων, στη βιομηχανία καλλυντικών, στην αρωματοποιία, στην ποτοποιία, στη ζαχαροπλαστική, ως αφεψήματα για θεραπευτικούς και όχι μόνο σκοπούς, ως μελισσοτροφικά φυτά και τέλος στη διακόσμηση.

Αγροτουρισμός: κοινωνικά αγροκτήματα

Η ελληνική ύπαιθρος έχει όλες τις προϋποθέσεις να αναπτύξει δράσεις αγροτουρισμού, στη λογική των πολλαπλών καλλιεργειών, την επαφή των επισκεπτών με διάφορες καλλιέργειες και την εφαρμογή βιολογικών μεθόδων σε όλα τα στάδια παραγωγής. Με αυτή τη συμπληρωματικότητα θα ενισχυθεί το συνολικό τουριστικό προϊόν που βασίζεται στην πολυθεματικότητα. Η έννοια του αγροτουρισμού είναι συνδεδεμένη με την επαφή των επισκεπτών μιας τουριστικής μονάδας με την παραγωγή του αγροκτήματός της. Μπορεί να περιλαμβάνει μια σειρά από εναλλακτικές δραστηριότητες, όπως:
Α) Συμμετοχή σε αγροτικές δραστηριότητες εντός του κτήματος που περιλαμβάνει η αγροτουριστική μονάδα (μάζεμα φρούτων, τρύγος κ.α.).
Β) Έμπρακτη και όχι θεωρητική εκπαίδευση σε καλλιεργητικά και περιβαλλοντικά θέματα.
Γ) Εφαρμογή συγκεκριμένων μεθόδων αειφορικής διαχείρισης του αγρο-οικοσυστήματος (βιολογική γεωργία , βιοδυναμική καλλιέργεια κ.α.).

To ζητούμενο του βιοτουριστικού προϊόντος είναι οι τουρίστες που επισκέπτονται την περιοχή να βιώσουν έναν πιο φυσικό και φιλόξενο τρόπο ζωής από αυτόν που έχουν συνηθίσει και επομένως να βρουν ένα λιγότερο μολυσμένο περιβάλλον, εξυπηρετικούς επιχειρηματίες και προσωπικό, φιλόξενους ανθρώπους και γενικά μια εναλλακτική συνολική τουριστική προσφορά.
Για να επιτευχθεί αυτό, το κεφάλαιο της περιοχής, το οποίο αποτελούν η ιστορία, ο πολιτισμός, η αγροτική και κοινωνική κληρονομιά και η ποικιλότητα των δραστηριοτήτων πρέπει να υποστηρίζεται ως κοινή και μοναδική αξία και να εκτιμάται ως η ισχυρότερη οικονομική κατευθυντήρια γραμμή, αναδεικνύοντας την αξία του ολιστικού βίου.

Το κοινωνικό κεφάλαιο μιας περιοχής που συνίσταται στη συνεργασία και την υποστήριξη μιας οικονομικής δραστηριότητας, όπως ο τουρισμός, πέραν από τα στενά όρια της αγοράς, από την τοπική κοινωνία συνολικά εξετάζεται εδώ ως ο παράγοντας που συντελεί στη δημιουργία προστιθέμενης αξίας στην περιοχή και η συμμετοχή ανενεργού ανθρώπινου δυναμικού που υποαπασχολείται στην ανάπτυξη και διαμόρφωση του τουριστικού προϊόντος. Στο κοινωνικό κεφάλαιο λαμβάνεται υπόψη η υψηλή αξία της γνήσιας και σωστής φιλοξενίας που χαρακτηρίζει την περιοχή από αρχαιοτάτων χρόνων, καθώς και ο συντονισμός που χρειάζεται για να αξιοποιηθούν στο έπακρο όλοι οι υλικοί και ανθρώπινοι πόροι που διαθέτει η περιοχή κάνοντας τον ίδιο τον τουρίστα κομμάτι του ιδιαίτερου χαρακτήρα του τόπου. Έτσι, στα τουριστικά πακέτα του εναλλακτικού τουρισμού, οι δραστηριότητες εκείνες τις οποίες συναντά κανείς και που αξιοποιούν το πολιτιστικό κεφάλαιο για να επιτύχουν την ενσωμάτωση του τουρίστα, μπορεί να είναι, πέρα από την συμμετοχή του σε απλές επισκέψεις μουσείων και αρχαιολογικών χώρων, συμμετοχή σε παραδοσιακά πανηγύρια της περιοχής, δοκιμή παραδοσιακών συνταγών σε τοπικές ταβέρνες καθώς και οποιαδήποτε άλλη δράση που θα τον κάνει να έρθει σε επαφή με τους ντόπιους και να συναναστραφεί μαζί τους. Η συναναστροφή του τουρίστα με τους ντόπιους, μέσα από την συμμετοχή του στις παραδόσεις τους και την εκπαίδευσή του σε αυτές, θα τον βοηθήσει να τους μάθει καλύτερα και να γίνει έτσι και ο ίδιος ένα κομμάτι του τόπου, βιώνοντας την πραγματική Ελληνική φιλοξενία για την οποία είμαστε σε όλο τον κόσμο γνωστοί.
Ο παράγοντας εκείνος ο οποίος είναι σε θέση να στηρίξει ένα τέτοιο είδος τουρισμού είναι μόνο οι ίδιοι οι κάτοικοι της περιοχής, οργανωμένοι σε ομάδες ή δίκτυα τέτοια που σκοπό έχουν την προώθηση των συλλογικών τους συμφερόντων. Το κοινωνικό κεφάλαιο απαρτίζεται από επικαλυπτόμενα κοινωνικά δίκτυα, τα οποία διαθέτουν κοινές αξίες, εμπιστοσύνη και κοινά κριτήρια αποφάσεων. Σε αυτά τα δίκτυα με υψηλό επίπεδο κοινωνικού κεφαλαίου επικρατεί η αρχή της αμοιβαιότητας που συμβάλλει στην ατομική ευημερία, δεδομένου ότι οι συμμετέχοντες έχουν ευχερέστερη πρόσβαση στην πληροφορία ή άλλους πόρους.

Βασίλης Τακτικός...

 

Οι κοινωνικοί συνεταιρισμοί μπορούν να αναπτύξουν οποιεσδήποτε δραστηριότητες, καλύπτοντας ολόκληρο το φάσμα της παραγωγής, της μεταποίησης αλλά και της εμπορίας αγροτικών προϊόντων, καταναλωτικών προϊόντων, κτηνοτροφικών προϊόντων, προμήθειας και εμπορίας γεωργικών εφοδίων, καθώς και της κατασκευής, προμήθειας και εμπορίας μέσων αγροτικής παραγωγής και παροχής υπηρεσιών κ.ά.
Αναφορικά με την προώθηση προϊόντων και υπηρεσιών των ΚοινΣΕπ και των Αναπτυξιακών Συμπράξεων, ο σχεδιασμός προβλέπει τη δημιουργία ενός θεσμικού εργαλείου τοπικών και περιφερειακών εκθέσεων προϊόντων και υπηρεσιών φορέων κοινωνικής οικονομίας, συνεταιρισμών, πράσινης ανάπτυξης και βιολογικών προϊόντων ώστε να προβάλλονται οι αντίστοιχες πρωτοβουλίες και προϊόντα..
Οι εκθέσεις αυτές θα συνενώνουν δράσεις κοινωνικών συμπράξεων, κοινωνικής εταιρικής ευθύνης, τοπικά προϊόντα ποιότητας, βιολογικά προϊόντα, δράσεις αγροτουρισμού – οικοτουρισμού και θα αναδεικνύουν κοινωφελή προγράμματα και υπηρεσίες στον τομέα της υγείας και της ανθρωπιστικής βοήθειας.
Υπηρεσίες - Υγεία
Στα σημερινά προβλήματα που παρουσιάζει το σύστημα της υγείας στη χώρα μας η λύση μπορεί να δοθεί σίγουρα και μέσω της κοινωνικής οικονομίας. Σε μια εποχή που η φτώχεια και η ανέχεια έχουν έρθει στο προσκήνιο, τα κοινωνικά φαρμακεία και τα κοινωνικά ιατρεία των Δήμων, κινούμενα από μια ισχυρή πρωτοβουλία αλληλεγγύης, περιθάλπουν εκατοντάδες άπορους πολίτες. Μάλιστα, τα κοινωνικά φαρμακεία σε σύμπραξη με αγροτικές ΚοινΣΕπ μπορούν να παρασκευάζουν φυτικά φάρμακα και καλλυντικά από βιολογικές καλλιέργειες και να τα διανέμουν είτε δωρεάν είτε με ένα συμβολικό αντίτιμο.
Στον τομέα της υγείας, δραστηριοποιούνται κοινωνικές επιχειρήσεις και συνεταιρισμοί για τη φροντίδα ηλικιωμένων και ομάδων με ειδικά προβλήματα υγείας. Επίσης, έχουν δημιουργηθεί εταιρείες παροχής υπηρεσιών για προσπελάσιμα συστήματα μεταφορών, όπως εταιρείες ταξί και λεωφορείων, καθώς και τεχνικές εταιρίες με εξειδίκευση στην κατασκευή προσπελάσιμων χώρων (κυρίως για άτομα με ειδικές ανάγκες). Τέλος, δραστηριοποιούνται εταιρείες πληροφορικής - παροχής εξειδικευμένων υπηρεσιών για αναπήρους, ηλικιωμένους, κ.ά.
Αναφορικά με τις κοινωνικές υπηρεσίες στους Δήμους η πρόταση είναι: η δημιουργία Κοινωνικών επιχειρήσεων Κοιν.Σε.Π στους τομείς που ενδιαφέρει τους συνεργαζόμενους Δήμους όπως π.χ για παιδικούς - βρεφονηπιακούς σταθμούς, Κοιν.Σε.Π για αδύναμες κοινωνικές ομάδες, ηλικιωμένους, ΑΜΕΑ, αστέγους κ.α.π. εξασφαλίζοντας μικρότερο ετήσιο κόστος για τους Δήμους και καλύτερες υπηρεσίες, απαλλάσσοντας, σε μεγάλο βαθμό τους Δήμους από τη χαμηλή απόδοση της δημοσιοϋπαλληλικής νοοτροπίας.

Βασ.Τακτικός

 Το Κοινωνικό Κεφάλαιο μπορεί να ορισθεί ως συσσώρευση συλλογικής γνώσης, οργανωτικής κουλτούρας, αλληλεγγύης, κοινής εμπιστοσύνης και δημιουργικής θεσμικής λειτουργίας και αναπτύσσει κοινωνικές δεξιότητες. Τα κοινωνικά δίκτυα και ο εθελοντισμός είναι οι βασικοί συντελεστές για την συγκρότησή του.
Το κοινωνικό κεφάλαιο συμπληρώνει και υποκαθιστά σε μεγάλο βαθμό το οικονομικό κεφάλαιο που είναι απαραίτητο για τις επενδύσεις, δημιουργώντας εμπιστοσύνη στις συναλλαγές και μείωση του κόστους καθώς και πιστοληπτική ικανότητα. Σύμφωνα με αντίστοιχες μελέτες, το κοινωνικό κεφάλαιο είναι έννοια σύμφυτη με την κοινωνική δομή, διευκολύνει την ατομική δράση και νοηματοδοτεί τις συνεργασίες και τις Κοινωνικές Αναπτυξιακές Συμπράξεις.
Η σταδιακή επίγνωση ότι ούτε το κράτος ούτε η αγορά μπορούν να λύσουν, κατ' αποκλειστικότητα, τα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα, έχει φέρει στο προσκήνιο την έννοια του κοινωνικού κεφαλαίου, που γεφυρώνει τη δημόσια με την ιδιωτική σφαίρα.
Ο όρος «κοινωνικό κεφάλαιο» χρησιμοποιείται ολοένα και περισσότερο ως έννοια αλληλένδετη με την κοινωνία πολιτών, αλλά δεν περιορίζεται σε αυτήν, εφόσον περιλαμβάνει τόσο τα τυπικά, όσο και τα άτυπα κοινωνικά δίκτυα και τις κοινές αξίες.
Ο ορισμός του Woolcock (1998) ότι το κοινωνικό κεφάλαιο περιλαμβάνει όλες τις αξίες και τα δίκτυα που διευκολύνουν την ομαδική δράση βασίζεται σε αυτήν ακριβώς την αλληλεπίδραση με την κοινωνία των πολιτών. Στη διεθνή συζήτηση η σύνδεση των μη κυβερνητικών οργανώσεων με την έννοια της «κοινωνίας των πολιτών» γίνεται με αναφορά κυρίως στο Τοκβιλιανό παράδειγμα, σύμφωνα με το οποίο η «κοινωνία των πολιτών» είναι ένας χώρος όπου οι οργανωμένοι πολίτες αξιοποιούν την ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι ως θεσμικό αντίβαρο στον κρατικό αυταρχισμό, ως δύναμη εκδημοκρατισμού «από τα κάτω», ως «σχολείο δημοκρατίας», ως μέθοδο παραγωγής «κοινωνικού κεφαλαίου» και ακόμη ως όχημα για κοινωνικές δράσεις που συμβάλλουν στο «κοινό καλό».

 Ο κ.Βασίλης Τακτικός στην Ημερίδα που διοργάνωσε την 7.4.12, το Δίκτυο Σύμπραξης Κοινωνίας Πολιτών στο Συνεδριακό του Π.Μουσείου,στην Α.Ολυμπία.......