στον Επικούριο Απόλλωνα.

Στο γυμνό, βραχώδες τοπίο των Βασσών βρίσκεται ένας από τους σημαντικότερους και επιβλητικότερους ναούς της αρχαιότητας, αφιερωμένος στον Επικούριο Απόλλωνα. Χαρακτηρίζεται από πλήθος πρωτοτυπιών τόσο στην εξωτερική όσο και στην εσωτερική του διαρρύθμιση, που τον καθιστούν μοναδικό μνημείο στην ιστορία της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής. Ο Παυσανίας, μάλιστα, τον θεωρεί το δεύτερο μετά της Τεγέας πελοποννησιακό ναό σε κάλλος και αρμονία (8.41.. Η ανέγερσή του τοποθετείται στο 420-400 π.Χ. και αρχιτέκτονάς του θεωρείται ο Ικτίνος, που σε αυτό το δημιούργημά του κατόρθωσε να συνδυάσει πολλά αρχαϊκά χαρακτηριστικά, που επέβαλλε η συντηρητική θρησκευτική παράδοση των Αρκάδων, με τα νέα γνωρίσματα της κλασικής εποχής. Ο ναός που βλέπει σήμερα ο επισκέπτης δεν είναι ο αρχαιότερος που κτίσθηκε στο χώρο. Ο πρώτος ναός του Απόλλωνα οικοδομήθηκε γύρω στα τέλη του 7ου αι. π.Χ., πιθανότατα στην ίδια θέση. Ακολούθησαν μία ή δύο οικοδομικές φάσεις του, γύρω στο 600 και γύρω στο 500 π.Χ., αντίστοιχα, από τις οποίες σώζονται πολυάριθμα αρχιτεκτονικά μέλη, όπως το κεντρικό δισκοειδές πήλινο ακρωτήριο με την πλούσια πολύχρωμη γραπτή διακόσμηση, κεραμίδια και πήλινα ακροκέραμα.

Ο κλασικός ναός έχει θεμελιωθεί πάνω στο φυσικό βράχο, σε ειδικά διαμορφωμένο πλάτωμα. Δεν έχει το συνήθη προσανατολισμό Α-Δ, αλλά Β-Ν, ίσως για λατρευτικούς λόγους, που συνδέονται με την αρκαδική θρησκευτική παράδοση, δεδομένου ότι και άλλοι ναοί στην περιοχή παρουσιάζουν τον ίδιο προσανατολισμό. Για την κατασκευή του έχει χρησιμοποιηθεί ανοιχτόχρωμος τοπικός ασβεστόλιθος, ενώ ορισμένα μέρη της οροφής, τα κιονόκρανα του σηκού και ο γλυπτός διάκοσμος είναι από μάρμαρο. Ο ναός είναι ο μοναδικός που συνδυάζει στοιχεία των τριών αρχιτεκτονικών ρυθμών της αρχαιότητας. Είναι δωρικός, περίπτερος, δίστυλος εν παραστάσι, με πρόναο, σηκό, άδυτο και οπισθόδομο. Έχει 6 κίονες στις στενές και 15 στις μακρές πλευρές, αντί της καθιερωμένης για την εποχή αναλογίας 6 x 13. Έτσι, η μορφή του είναι περισσότερο επιμήκης, όπως στους αρχαϊκούς ναούς. Στο εσωτερικό του σηκού, κατά μήκος των μακρών πλευρών υπάρχουν από πέντε ιωνικοί ημικίονες, που αποτελούν απόληξη κάθετων στον τοίχο τοιχαρίων, τα οποία διαμορφώνουν κόγχες. Το τελευταίο ζεύγος των ημικιόνων τέμνουν διαγώνια τον τοίχο του σηκού και όχι κάθετα όπως οι υπόλοιποι. Ανάμεσα σε αυτούς υπήρχε ένας κίονας, που έφερε το αρχαιότερο γνωστό ως σήμερα στην αρχαία ελληνική αρχιτεκτονική κορινθιακό κιονόκρανο, το οποίο γνωρίζουμε από τα σχέδια των πρώτων περιηγητών (θραύσματά του φυλάσσονται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο). Κατά μία άποψη ο κίονας αυτός αποτελούσε ανεικονική παράσταση θεότητας, ακολουθώντας τις βαθιές λατρευτικές παραδόσεις της Αρκαδίας, ενώ σύμφωνα με ορισμένους μελετητές, κορινθιακοί ήταν και οι δύο διαγώνιοι ημικίονες εκατέρωθεν του κεντρικού κορινθιακού. Στο άδυτο, που βρισκόταν πίσω από τον κίονα αυτό, πιθανότατα φυλασσόταν το λατρευτικό άγαλμα του θεού. Στον ανατολικό του τοίχο υπάρχει θύρα, που οδηγούσε στο εξωτερικό πτερό, για την ύπαρξη της οποίας έχουν διατυπωθεί διάφορες ερμηνείες. Η στέγη του ναού ήταν δίρριχτη και η κεράμωση μαρμάρινη, κορινθιακού τύπου.

Το ναό περιέτρεχε εξωτερικά δωρική ζωφόρος με ακόσμητες μετόπες και τρίγλυφα, ενώ ανάγλυφη διακόσμηση έφεραν μόνο οι εσωτερικές μετόπες των στενών πλευρών. Οι έξι μετόπες του πρόναου απεικόνιζαν την επιστροφή του Απόλλωνα στον Όλυμπο από τις Υπερβόρειες χώρες, και του οπισθόδομου την αρπαγή των θυγατέρων του Μεσσήνιου βασιλιά Λεύκιππου από τους Διόσκουρους. Τα αετώματα δεν είναι βέβαιο ότι έφεραν γλυπτό διάκοσμο. Το βασικότερο διακοσμητικό στοιχείο του ναού ήταν η μαρμάρινη ιωνική ζωφόρος, που υπήρχε πάνω από τους ιωνικούς ημικίονες μέσα στο σηκό. Είχε συνολικό μήκος 31 μ. και αποτελείτο από 23 μαρμάρινες πλάκες. Στις 12 απεικονίζεται η Αμαζονομαχία και στις υπόλοιπες 11 η Κενταυρομαχία. Κατά την ανασκαφή του 1812 οι πλάκες βρέθηκαν σκεπασμένες με αρχιτεκτονικά μέλη στο σηκό και το 1815 μεταφέρθηκαν στο Βρετανικό Μουσείο, όπου και εκτίθενται σήμερα. Γλύπτης της ζωφόρου ίσως ήταν ο Παιώνιος, που φιλοτέχνησε στην Ολυμπία το περίφημο άγαλμα της Νίκης.

Ο ναός εξακολούθησε να χρησιμοποιείται στα ελληνιστικά και ρωμαϊκά χρόνια, οπότε γίνονταν επιδιορθώσεις στην κεράμωσή του. Η πρώτη σημαντική καταστροφή του σημειώθηκε όταν έπεσε η στέγη του, λόγω της φυσικής φθοράς των ξύλινων δοκών που τη συγκρατούσαν, ενώ σοβαρές ζημιές υπέστη και από την ανθρώπινη επέμβαση, που έγινε για την απόσπαση του μετάλλου των συνδέσμων. Ο ναός ταυτίσθηκε επιτυχώς το 1765 από το Γάλλο αρχιτέκτονα J. Bocher και η πρώτη συστηματική ανασκαφή του έγινε το 1812 από ομάδα αρχαιόφιλων επιστημόνων. Ανασκαφές και αναστηλωτικές επεμβάσεις ξεκίνησαν το 1902 από την Αρχαιολογική Εταιρεία, ενώ το 1975 συστάθηκε η Επιτροπή Συντηρήσεως του Ναού του Επικουρίου Απόλλωνος, που ανέλαβε τον προγραμματισμό και τη σύνταξη των σχετικών μελετών για τα έργα συντήρησης και αναστήλωσης. Το 1982 έγινε ανασύσταση της επιτροπής και το Υπουργείο Πολιτισμού ανέλαβε συστηματικά το εξαιρετικά δύσκολο έργο αποκατάστασης του μνημείου. Από το 1987 ο ναός προστατεύεται από τις αντίξοες καιρικές συνθήκες με ειδικό στέγαστρο, που θα απομακρυνθεί μετά την ολοκλήρωση των απαραίτητων εργασιών.

Συντάκτης
Ολυμπία Βικάτου, αρχαιολόγος

 

 

 

 

Ναός Επικούριου Απόλλωνα-------- Ο ναός του Επικούριου Απόλλωνα στις Βάσσες της Φιγάλειας είναι ένας από τους σπουδαιότερους και επιβλητικότερους της αρχαιότητας. Αφιερώθηκε από τους Φιγαλείς στον Απόλλωνα διότι τους βοήθησε να ξεπεράσουν μια επιδημία πανώλης. Ο ναός υψώνεται επιβλητικά στα 1.130 μέτρα, στο κέντρο της Πελοποννήσου, πάνω στα βουνά μεταξύ Ηλείας, Αρκαδίας και Μεσσηνίας και βρίσκεται 14 χλμ. νότια της Ανδρίτσαινας και 11 χλμ. βορειοανατολικά των Περιβολίων. Ο ναός ανεγέρθηκε το δεύτερο μισό του 5ου αιώνα π.Χ. (420-410 π.Χ;) και αποδίδεται στον Ικτίνο, τον αρχιτέκτονα του Παρθενώνα. Το μνημείο αυτό με την πανανθρώπινη σημασία και συνάμα ένα από τα καλύτερα σωζόμενα της κλασικής αρχαιότητας ήταν το πρώτο στην Ελλάδα που περιλήφθηκε στα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO το 1986. Τμήμα της ζωφόρου του ναού αποσπάστηκε το 1814 και εκτίθεται στο Βρετανικό Μουσείο στο Λονδίνο.

Αφιέρωμα στην διαχρονική προσπάθεια της Πολιτιστικής Λέσχης Τραπεζικών Ν Ηλείας και της Ένωσης Ενεργών Πολιτών Πύργου.

Πάγια πρόταση...η οδική ενοποίηση των Αρχαιολογικών χώρων ..Αθήνα - Δελφοί - Α.Ολυμπία - Επικούρειος Απόλλωνας - Μυκήνες.............. 

 Επιστρέψτε τη Ζωφόρο του Ναού του Επικούρειου Απόλλωνα στην Ηλεία

  ΝΑΟΣ ΕΠΙΚΟΥΡΙΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΑ

Αυτό το ορυκτό αλλού όρθιο
και αλλού πεσμένο..

...σε ποια τάξη ανήκει;

Σε ποια αταξία;

Σε καμία γλώσσα δεν υπάρχει ονομα
που να το ορίζει.

Δεν έχει ούτε ιστορία.
Δεν είναι πουθενα.

Είναι άχρονο.

Ακόμα και τώρα, εδώ, κάτω από τον
μενεξεδένιο ουρανό...

... που προσπαθεί να μας πείσει ότι
είναι μεσογειακός.

Όμως, μάταια ψαχνω.
Απομακρύνομαι. Πλησιάζω.

Αλλάζοντας προοπτική, ξεσκεπάζω
το πρόσωπο του χαμένου Θεού...

...που κάποτε στ' όνομα Του.
κτίστηκε αυτό το κοιμητήριο.

Ας μη μιλάμε για ερείπια.

Ας μην κατηγορούμε τον χρόνο
που πέρασε από πάνω τους.

Τα πετρωμένα δέντρα μιμήθηκαν
την κλασική μορφή ενός ναού.

Οι κατασκευαστές του
του έδωσαν αυτή τη μορφή...

...για να΄χουν ήσυχη
τη συνείδηση τους.

Γιατί, κατά βάθος,
ήταν πεπεισμένοι...

...πως αν τα στοιχίσουν
σε μια ευθεία γραμμή...

...αυτά τα κομμάτια της άμορφης
ύλης. σαν ξυλωμένα με το ζόρι..

σιγά σιγά θα ξαναβρούν
την αρχική τους θέση...

...όπως οι ναυτικοί
βρίσκουν ένα πλοίο-φάντασμα...

...στο βασίλειο των,ορυκτών,
την αρχική τους προέλευση.

Όλα θα ξαγυρίσουν
στη λάσπη, στη στάχτη.

Τίποτα δεν μπορεί
ν' αψηφίσει τον χρόνο.

Και ποιος θα τολμούσε άλλωστε;

Ο ανελέητος και αλαζόνας Θεός,
που θα ζητήσουμε την εύνοια Του...

...μέσα σ' αυτή την κοιλάδα
με τα μαραγκιασμένα δέντρα...

...στοιχίζοντας μεθοδικά
τους απολιθωμένους κορμούς...

...δεν έχει ανάγκη κατοικίας.

Τίποτα δεν έχει ανάγκη.
Ούτε προσευχές και λατρείες.

Ίσως, μόνο, κάποιες εκατόμβες.

Αλλά είναι αμφίβολο,
αν θα φτάσουν ως Εκείνον...

...οι θρήνοι και οι οδυρμοί
οσων θυσιάζονται εκουσίως...

...σαν φτάνει η μυρωδιά απ' το
αχνιστό τους αίμα στο βωμό...

...και οι βαριές αναθυμιάσεις
που αναδίδονται τριγύρω.

Είναι ο γέροντας θεός Χρονος
με την τεράστια γενειάδα Του.

Ο θεός του Χρόνου
όταν ακόμα δεν υπήρχε χρόνος..

...ούτε και άνθρωποι.

Για χάρη Του στήθηκε το χάος
η καταστροφή...

..αυτός ο άχρηστος σωρός.

Είναι καλά θρονιασμένος
εκεί μέσα.

Πασαλλειμμένος λάσπη,
αναμαλλιασμένος...

...αποκοιμήθηκε την ημέρα της
δημιουργίας, σε υπνο δίχως όνειρα.

Μες τον αφρό του "τίποτα",
του "όχι ακόμα"...

του "για πάντα"
που είναι ο πηλός Του.

Αποκοιμήθηκε.
Μην Τον ξυπνάτε.

Θα κοιμάται
ως το τέλος του κόσμου.

Είναι δική Του
αυτή η πέτρινη έρημος...

... κι όταν στον ύπνο Του την
βλέπει, γρυλίζει ικανοποιημένος.

Γιατί τίποτα σ' αυτό το νεκροταφείο
ορυκτών δεν Του θυμίζει...

...την πιθανότητα κάποιου
συμβάντος ανθρώπινης ζωής.

Είμαστε ακόμα στην πρώτη ημέρα...

...πριν αρχίσει οτιδήποτε.

Στον κήπο αυτό της φρίκης
που τον βάφτισα "ναό"..

...άπαξ και δια παντός,
γιατί εγώ είμαι ο Λόγος.

Ακόμα κι αν σβηστεί απ' την πέτρα
κάθε σημάδι από ανθρώπου χέρι.


***Από το φιλμ του σκηνοθέτη (Jean-Daniel Pollet) που μαγεύτηκε και είπε ότι αυτός ο ναός υπήρξε το κέντρο του κόσμου για κείνον.