ΗΛΕΙΑ. Μνημεία, αρχαιότητες, μουσεία.

ΗΛΕΙΑ. Μνημεία, αρχαιότητες, μουσεία.

[Συνεδριακό Κέντρο Πρώην Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Ηλείας Πύργου

- Δευτέρα, 20 Μαϊου 2013].

'' Φαντάσου την πόλη: Πύργος 2013''

        Τα μνημεία και οι αρχαιότητες της πατρίδας μας, επίγειες και ενάλιες, προστατεύονται κυρίως και πρωτίστως από τις διατάξεις του Νόμου 3028/ 2002  « Περί Αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής μας Κληρονομιάς», με πλειάδα άρθρων  που καλύπτουν όλες τις παραμέτρους της προστασίας, προβολής και  ανάδειξής τους. Ορισμένα μείζονα μνημεία, μνημεία μεγάλης οικουμενικής αξίας, έχουν ενταχθεί στο κατάλογο των μνημείων Παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO. Η Ηλεία έχει το προνόμιο να συμμετέχει στον κατάλογο αυτό με την Ολυμπία και τον ναό του Επικουρίου Απόλλωνος, ο οποίος μάλιστα ενετάχθη πρώτος το 1987 από τα 17 μέχρι σήμερα εντεταγμένα μνημεία της Ελλάδος.

     Η Εφορεία Αρχ/των Ολυμπίας είναι από τις μακροβιότερες περιφερειακές υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού στην Πελοπόννησο. Η ονομασία, η διοικητική υπόσταση και τα όρια αρμοδιότητός της μεταβλήθηκαν αρκετές φορές ακολουθώντας τις εκάστοτε διαφοροποιήσεις στη διοικητική διαίρεση της χώρας και στη δομή της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, από το 1886 μέχρι την τελευταία μεταβολή, η οποία  συντελέσθηκε τον Μάρτιο του 2006. Σύμφωνα με αυτήν, η Εφορεία μας κατέστη αρμοδία αποκλειστικά για τις Προϊστορικές και κλασσικές αρχαιότητες της Ηλείας προς όφελος των μνημείων αλλά και των εμπλεκομένων με αυτά φορέων και πολιτών.

      Η Ολυμπία, η ΄Ηλις  και ο ναός του Επικουρίου Απόλλωνος των Βασσών Φιγαλείας αποτελούν τρεις περιοχές μεγάλου αρχαιολογικού ενδιαφέροντος. Γύρω από αυτές περιστρέφονται και αποτελούν το ευρύ πεδίο δράσης της  Εφορείας μας τριάντα δύο κηρυγμένοι αρχαιολογικοί χώροι και μνημεία, δεκάδες θέσεων ανεσκαμμένων αρχαιοτήτων και πλειάδα εντοπισμένων αρχαιολογικών θέσεων στην επικράτεια των 7 μεγάλων Δήμων του Νομού Ηλείας, όπως αυτοί προέκυψαν κατά την πρόσφατη «Καλλικράτεια» κατανομή.

      Οι αρχαιολογικοί θησαυροί της Ηλείας φιλοξενούνται σε έξι Μουσεία μετά από το 2004, έτος διεξαγωγής των 28^ων Ολυμπιακών Αγώνων στη χώρα μας, και αποτελούν ιδιαιτέρως  δημοφιλείς προορισμούς. Αυτά είναι: η μουσειακή τριλογία της Ολυμπίας (Αρχαιολογικό Μουσείο, Παλαιό Μουσείο και Παλαιό Εφορείον), το Αρχαιολογικό Μουσείο και η Παλαιά Συλλογή της ΄Ηλιδος, αλλά και η μόνιμη έκθεση « Η εποχή των Ιπποτών- Οι σταυροφόροι του Μοριά» στο επιβλητικό Κάστρο Χλεμούτσι, που εγκαινιάσθηκε προ διμήνου από τον Ηλείο Αναπληρωτή Υπουργό της Γενικής Γραμματείας Πολιτισμού του ΥΠΑΙΘΠΑ κ. Κώστα  Τζαβάρα.

       Στις  18 Μαϊου η Εφορεία μας συμμετείχε δυναμικά στον εορτασμό της Διεθνούς Ημέρας των  Μουσείων με ελεύθερη είσοδο σε όλα τα μουσεία της Ηλείας, δωρεάν ξεναγήσεις και μουσική εκδήλωση με το Σύνολο Μουσικής Δωματίου της ΠατραΙκής Μαντολινάτας στο αίθριο του Μουσείου Ολυμπίας. Με τις εκδηλώσεις αυτές έγινε ακόμη μια φορά αντιληπτό ότι τα Μουσεία είναι ζωντανοί οργανισμοί της κοινωνίας μας, διατηρούν ζωντανό το ιστορικό μας παρελθόν, για να μπορούμε να έχομε μέλλον. Αποτελούν ,εν κατακλείδι, κιβωτό αδαπάνητου πλούτου. Πλούτου που ουδέποτε εκπίπτει, ουδέποτε προδίδει, αλλά πάντοτε στηρίζει την αειφορία του πολιτισμού και των αξιών του σε τοπικό και διεθνές επίπεδο. Κατά τον εορτασμό του 2014  η Ηλεία θα εορτάζει με ένα ακόμη αρχαιολογικό Μουσείο. Το έβδομο μουσείο του νομού πρόκειται να είναι η Παλαιά Δημοτική Αγορά Πύργου, τόπος μνημών της αστικής και εμπορικής ζωής της πόλεως και  νεοκλασσικό κόσμημά της, έργο της ομάδας Τσίλλερ, το οποίο η Εφορεία μας ετοιμάζεται πυρετωδώς να εγκαινιάσει μέχρι τα τέλη Ιουνίου-αρχές  Ιουλίου, σύμφωνα με τα τεθέντα χρονοδιαγράμματα του Υπουργείου Πολιτισμού.  Το όλον έργον έχει ενταχθεί στο ΕΣΠΑ και πραγματοποιείται σε συνεργασία με την 6η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Πατρών, καθώς θα φιλοξενεί πολυπληθή ευρήματα ολόκληρου του νομού από τα προϊστορικά μέχρι τα μεσαιωνικά και μεταβυζαντινά χρόνια. Το αξιόλογο μουσειολογικό σύνολο του Αρχαιολογικού Μουσείου Πύργου, που θα συνοδεύεται από πλούσιο εποπτικό/ πληροφοριακό και παιδαγωγικό υλικό, φιλοδοξεί να προβάλει στον επισκέπτη κάθε επιπέδου την διαχρονική αξία του πολιτισμικού πλούτου της Ηλείας.

         

      Οι προϋποθέσεις για την ανάπτυξη των πόλεων-κρατών, των κωμών και των οικισμών της Ηλείας κατά τους προϊστορικούς, πρωτο- ιστορικούς και ιστορικούς χρόνους καθορίζονται από ιδιάζοντες γεωμορφολογικούς παράγοντες και τον ποτάμιο πλούτο ,που καθιστά τον τόπο εύφορο και παραγωγικό. Ο κατά την αρχαιότητα πλωτός Αλφειός και οι παραπόταμοί του, ο Πηνειός και η επίσης πλωτή Νέδα ( το δεύτερο θηλικό ποτάμι της Ελλάδος μαζί με την ΄Ερκυνα της Φωκίδος) λειτούργησαν ως καθοριστικοί παράγοντες για την οικιστική συγκρότηση, την διαβίωση, την παραγωγή και την εν γένει πολιτισμική δυναμική, η οποία αναδύθηκε σε τόπο σεβαστό και απαραβίαστο λόγω του ιερού του Διός της περιώνυμης Ολυμπίας και της εκεί διεξαγωγής των Ολυμπιακών Αγώνων.

       Δεν είναι τυχαίο το όνομα της ηλειακής χώρας Ήλις- Fάλις, και αντιστοίχως το όνομα των κατοίκων της Ηλείοι- Fαλειοι, προερχόμενο από το λατινικό vallis (=κοιλάδα), χαρακτηριστικό της πεδινότητας του αναγλύφου και της εδαφικής ευφορίας της.

       Στον ιστορικό και περιηγητή Παυσανία, που επισκέφθηκε την Ηλεία το 170 μ. Χ. περ. οφείλομε τις πλείστες των περιγραφών των μνημείων και των αρχαιοτήτων της Ηλείας, που συνθέτουν το βιβλίο του Ηλιακά. Από αυτόν γίνεται η  μοναδική  περιγραφή του μεγάλου ναού των Βασσών, του Απόλλωνος Επικουρίου ή  Βασσίτα, που ήταν κτισμένος σε ονειρικό τοπίο με υψόμετρο 1.130 μ .,σε απόσταση 13 χλμ. από την αρχοντική κωμόπολη της Ανδρίτσαινας. Μόνος ο Παυσανίας κατονομάζει ως αρχιτέκτονα του ναού  τον Ικτίνο, τον έτερο των αρχιτεκτόνων του Παρθενώνος. Ο ναός που βλέπει σήμερα ο θεατής κτίσθηκε μετά το 429 π. Χ. Σε αυτόν συνδυάζονται αριστουργηματικά και οι τρείς αρχαίοι αρχιτεκτονικοί ρυθμοί, ο δωρικός, ο ιωνικός και ο κορινθιακός. Σε αυτόν επίσης ανήκει το αρχαιότερο κορινθιακού τύπου κιονόκρανο της ελληνικής τέχνης. Μεγάλης καλλιτεχνικής και αισθητικής αξίας, αλλά και πρωτότυπη ως προς τη σύλληψη και τοποθέτηση στο εσωτερικό του σηκού του ναού ήταν η από χέρι άγνωστου καλλιτέχνη περίφημη ιωνική ζωφόρος, που περιέτρεχε το εσωτερικό του σηκού πάνω από τα επιστύλια. Αναπτυσσόταν σε 23 επιμήκεις ορθογώνιες πλάκες, που απεικόνιζαν σε ανάγλυφο 12 σκηνές με θέμα την Κενταυρομαχία και 11 σκηνές με θέμα την Αμαζονομαχία. Το μνημείο, όπως όλοι γνωρίζομε, στεγάσθηκε το 1987 με ειδικό στέγαστρο που το προστατεύει από τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες, ενώ παράλληλα διευκολύνει το μεγάλο αναστηλωτικό έργο που έχει αναλάβει η πολιτεία με συγχρηματοδότηση Κοινοτικών Κονδυλίων στο βόρειο πτερό του ναού και στα  επιστύλια. Τις εργασίες επιβλέπει ειδική Επιτροπή με την αδιάλειπτη συμμετοχή της Εφορείας μας.

        ΄Αρρηκτα συνδεδεμένη με τον ναό του Απόλλωνος Επικουρίου υπήρξε η αρχαία Φιγάλεια, ιδρύτρια πόλη του ναού. Τον σημαντικό οχυρωματικό περίβολο της ακρόπολης, την αρχαία κρήνη της, που δεν έπαυσε να τροφοδοτεί την πόλη με νερό από τον 4^ο αι.π.Χ., πλήθος ταφικών μνημείων ελληνιστικών κυρίως χρόνων, εντός και εκτός των τειχών της, τον ανασκαμμένο ναό της Αθηνάς και του Διός Σωτήρος στο λόφο «Κουρδουμπούλι», και τον ναό COOPER, εκτός των τειχών, στα Περιβόλια, έχει υπό την άμεση εποπτεία και μέριμνα η Εφορεία μας.

      Η αρχαία ΄Ηλις, πρωτεύουσα του κράτους των Ηλείων και διοργανώτρια πόλη των Ολυμπιακών Αγώνων της αρχαιότητος για πάνω από μία χιλιετία, κτισμένη στην αριστερή όχθη του ηλειακού Πηνειού, κατοικήθηκε από τους απώτατους Προϊστορικούς χρόνους (120.000- 2.800 π. Χ.) και έγινε πρωτεύουσα των Ηλείων ιδίως από τον 8^ο αι. π. Χ. και εξής.  Η ακμή και η παρακμή της συμβαδίζει χρονολογικά με την πορεία του ιερού του Διός στην Ολυμπία και την τέλεση των Ολυμπιακών Αγώνων. Με οδηγό και πάλι τον Παυσανία, πραγματοποιήθηκαν εκεί  ποικίλες ανασκαφικές έρευνες, από το Αυστριακό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο (1910- 1914),  από την Αρχαιολογική Εταιρεία, από την Εφορεία μας και, προσφάτως από το Ταμείο Διαχείρησης  Πιστώσεων για την Εκτέλεση Αρχαιολογικών ΄Εργων (2002- 2010). Ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει το αρχαίο θέατρο, που ιδρύθηκε γύρω στο 300 π. Χ.,  και φιλοξενούσε παραστάσεις αλλά και δημόσιες συγκεντρώσεις. Επίσης, μεγάλο τμήμα της πόλεως και της αγοράς της με ιερά, τεμένη, δημόσια και ιδιωτικά κτήρια, αλλά και εγκαταστάσεις δηλωτικές των ποικίλων ασχολιών των κατοίκων της. Από το 2004 μπορεί κανείς να επισκεφθεί το νέο αρχαιολογικό Μουσείο της, εμπνευσμένο αρχιτεκτόνημα  που δεσπόζει στην εύφορη κοιλάδα της. Φιλοξενεί αντιπροσωπευτικά ευρήματα της πόλης και των νεκροταφείων της, και διαθέτει ειδικό χώρο για εκπαιδευτικά προγράμματα, που την τελευταία διετία έχουν ανεβάσει αισθητά τον δείκτη επισκεψιμότητος αναδεικνύοντας τον κοινωνικό ρόλο του Μουσείου. Τέλος, στην Παλαιά Αρχαιολογική Συλλογή ‘ Ηλιδος, πλούσιο φωτογραφικό υλικό, σχέδια, αναπαραστάσεις και άλλα ενθυμήματα «αφηγούνται» την ιστορία των ανασκαφών της. Κοντά  στο αρχαίο θέατρο, στο οποίο δεν γίνονται παραστάσεις λόγω της κατάστασης διατήρησής του, λειτουργεί από το 2006 το ξύλινο λυόμενο θέατρο, όπου πραγματοποιούνται εκδηλώσεις ποιοτικού περιεχομένου.

      Δεύτερη σημαντική πόλη κοντά στη συμβολή Λάδωνος και Πηνειού, φαίνεται πως ήταν η ηλειακή Πύλος, με την οποία πιθανότατα ταυτίζονται τα εκτεταμένα οικιστικά και ταφικά κατάλοιπα του λόφου Αρμάτοβα, όπως κατέδειξε η συστηματική έρευνα του Πανεπιστημίου του Colorado στα τέλη της δεκαετίας του 1970.

      Σε απόσταση περίπου 10 χλμ. από την Αρχαία ΄Ηλιδα, ο εντοπισμός και η αποκάλυψη οργανωμένου νεκροταφείου του 6^ου, 5^ου και αρχών του 4^ου αι.π.Χ.  στον Σταφιδόκαμπο,  παρέχει τυπική εικόνα των ηλειακών ταφικών εθίμων, που επικρατούσαν σε πολίσματα της εύφορης κοιλάδας του Πηνειού, όταν « η χώρα κωμηδόν ωκείτο» κατά τον Στράβωνα (Στράβων 8,3,12), ιδίως μετά το 471 π.Χ., εποχή του β΄συνοικισμού της ΄Ηλιδος.

 

      Στη ΒΑ πλευρά του Νομού, στην Αγία τριάδα Πανόπουλου, έχει αποκαλυφθεί κατά την  δεκαετία του ΄90 εκτεταμένη μυκηναϊκή νεκρόπολη θαλαμωτών λαξευτών τάφων, με εξαιρετική ποικιλία ευρημάτων. Πρέπει να σημειωθεί ότι ο χάρτης της μυκηναϊκής Ηλείας έχει αρκούντως εμπλουτισθεί  την τελευταία δεκαετία με νέα ευρήματα, σε θέσεις όχι μόνον γνωστές, αλλά και άγνωστες μέχρι πρότινος (Πράσινο, Βροχίτσα, Δάφνη Πηνείας, Γούμερο-Πέρσαινα, Κλινδιάς,Βαρθολομιό, Τριανταφυλλιά Κορυφής). Εξ ίσου ενδιαφέροντα είναι και τα πρόσφατα ευρήματα από θέσεις  ήδη γνωστές, στην ευρύτερη περιοχή της Ολυμπίας (Καυκανιά, Μάγειρας, Κλαδέος, Πεύκες Βίλιζας).

        Κτισμένο  την εποχή της α΄ Φραγκοκρατίας στην Πελοπόννησο από τον Γοδεφρίδο Βιλλεαρδουϊνο του Μορέως, το 1217 μ.Χ., το επιβλητικό  κάστρο Χλεμούτσι δεσπόζει σε όλο τον κάμπο της Γαστούνης και είναι από παντού ορατό στον άξονα του δυτικού οδικού δικτύου της Ηλείας. ‘ Υστερα από πολυετείς  μελέτες και εργασίες άνοιξε τις πύλες της για το κοινό μόλις προ διμήνου, όπως ήδη αναφέραμε, μέσα στο κάστρο, η μόνιμη θεματική έκθεση «Η Εποχή των Ιπποτών- Οι σταυροφόροι στο Μοριά». Η έκθεση αποτελεί ένα «ανοικτό» μουσείο, όπου το κέλυφος του κτηρίου, δηλ. το ίδιο το κάστρο, αποτελεί και το σημαντικότερο έκθεμά του, απαραίτητο χρονολογικό περίβλημα της έκθεσης.

Στις εικόνες μας βλέπομε αντιπροσωπευτικά εκθέματα με αρχιτεκτονικά τμήματα του ναού του Αγίου Φραγκίσκου της Γλαρέντζας, και γωνιές όπου εκτίθενται αντικείμενα της καθημερινής ζωής του Πριγκηπάτου.

       Η Κυλλήνη  αποτελεί αρχαίο Λιμάνι της Ηλείας, όπως τεκμαίρεται από επιγραφικές μαρτυρίες. Στην περιοχή της Κάτω Παναγιάς Κυλλήνης συναντάμε την  Μονή της  Παναγίας των Βλαχερνών, εκκλησία βυζαντινή, του 13^ου αιώνος με φραγκικές προσθήκες.

       Εντός του κάστρου της Γλαρέντζας, σε ερειπωμένη κατάσταση σώζεται ο φράγκικος ναός του Αγίου φραγκίσκου, του 13^ου αιώνα. Αρχιτεκτονικά μέλη του ναού είδαμε προηγουμένως να εκτίθενται στο Μουσείο των Ιπποτών στο Χλεμούτσι.

        ΄Άλλη φραγκική πόλη υπήρξε η Ανδραβίδα, στα ανατολικά της οποίας  σώζονται τα λείψανα του άλλοτε μεγαλοπρεπούς μητροπολιτικού- παπικού ναού  της Αγίας Σοφίας. Σήμερα βλέπομε  τμήμα του τριμερούς ιερού της  με την μεγάλη οξυκόρυφη πύλη, και θεμέλια του κτίσματος του 13^ου αιώνος.

         Στην γειτονική Γαστούνη συναντάμε τον ναό  της Παναγίας της Καθολικής.

Στο άκρο της πόλεως, διατηρείται ο δικιόνιος σταυροειδής με τρούλλο βυζαντινός ναός του 13^ου αιώνος, που έχει μάλιστα επακριβώς χρονολογηθεί από επιγραφή (1278-79).

        Από τα διασημότερα βυζαντινά μνημεία της Ηλείας, είναι ο ναός της Παναγίας στη Φραγκαβίλλα ,πάνω σε  λόφο, ΝΑ της Αμαλιάδος, του 11ου- 12ου αιώνος. Η 6^η Εφορεία μεριμνά για το μνημείο με αναστηλωτικές εργασίες που έχουν ενταχθεί στο ΕΣΠΑ.

      Στο Κάστρο Κορυφής ,το  γνωστό και  ως «Κάστρο της Κουκουβίτσας», οι έρευνες της πρώτης εικοσαετίας του περασμένου αιώνα, είχαν εντοπίσει τμήμα τείχους, πύλη και δύο πύργους. Η έρευνα της Εφορείας (2001-2002) απεκάλυψε οχυρωματικό τείχος μήκους 86μ. και μεγίστου σωζομένου ύψους 3μ. από κογχυλιάτη πωρόλιθο, πύλη εισόδου και δύο πύργους δεξιά και αριστερά, ενώ τρίτος  πύργος αποκαλύφθηκε δυτικότερα των προηγουμένων. Προφανώς ανήκει στην κατηγορία στρατιωτικών φρουρίων που χρησιμοποιήθηκαν για βραχύ χρονικό διάστημα, τον 4^ο αι.π.Χ.      

       Εκτεταμένο δημόσιο ή ιδιωτικό λουτρικό συγκρότημα ερευνήθηκε στη Σκαφιδιά (θέση «Λουτρό»), Α του Ιάρδανου ποταμού και των τουριστικών εγκαταστάσεων ALDEMAR, καθώς και τμήμα ρωμαϊκού οικισμού.

Πολύ κοντά στις  λουτρικές εγκαταστάσεις βρίσκεται η γνωστή μας  Ι. Μ. Παναγίας  της Σκαφιδιάς, ιδρυμένη και αυτή στα βυζαντινά χρόνια. Με κυκλικούς πύργους του 10^ου αιώνα και κυρίως ναό του 11^ου αιώνα, στον οποίο προστέθηκε  νάρθηκας τον 17^ο αιώνα, αποτελεί χώρο διαφύλαξης αξιόλογων ιερών κειμηλίων.

     Στις γνωστές μέχρι σήμερα ρωμαϊκές λουτρικές εγκαταστάσεις με αγρεπαύλεις  προστίθεται από το 2009 η περίπτωση του  Αγίου Αθανασίου Κουρούτας.

    Στη δυτική πάντοτε ακτή της Ηλείας βρίσκεται και το άλλο λιμάνι της , που υπήρξε και πολίχνη, καταποντισμένο στο βυθό της θάλασσας, μεταξύ της ακτογραμμής, στον κόλπο του Αγίου Ανδρέα της ακτής Ματζάκουρα, και της νησίδας «Τηγάνι». Οι έρευνες του αείμνηστου  Ν. Γιαλούρη την δεκαετία του ‘60 σε θάλασσα και ξηρά απέδειξε ότι η περιοχή είχε κατοικηθεί από τα προϊστορικά μέχρι και τα ρωμαϊκά χρόνια. Ο λόφος Ποντικόκαστρο ήταν σαφώς οχυρωμένος κατά τους προχριστιανικούς χρόνους. Σήμερα εκεί είναι ορατό το βυζαντινό κάστρο με τον κυκλικό πύργο που βλέπομε στην εικόνα μας . Στα κατώτερα τμήματά του διατηρούνται οι αρχαίοι δόμοι, οι οποίοι δεν έχουν μέχρι σήμερα συστηματικά ερευνηθεί.

        Κάνοντας ένα άλμα  προς νότον θα περάσομε στην Τριφυλία, η οποία, καταλαμβάνοντας  το μεταξύ Αλφειού και Νέδας τμήμα της Ηλειακής χώρας, εξαιτίας της στρατηγικής θέσης της, υπήρξε συχνότατα στα ιστορικά χρόνια  επίκεντρο διεκδικήσεων και συγκρούσεων μεταξύ Ηλείων, Μεσσηνίων και Αρκάδων. Αδιάψευστοι μάρτυρες των συνεχών ερίδων, εχθροπραξιών και αντιπαραθέσεων της κραταιάς πόλης ΄Ηλιδος και των τριφυλιακών πόλεων, αποτελεί ο μεγάλος αριθμός των οχυρωμένων ακροπόλεων νοτίως του Αλφειού. Αξιόλογες πόλεις, οι περισσότερες οχυρωμένες και εν πολλοίς ταυτιζόμενες με αρχαίους οικισμούς, ήσαν: το Λέπρεον, το Σαμικόν (Σάμιον ή Σαμία) , η Πλατιάνα (Τυπανέαι), τα Μακρίσια (αρχαίος Σκιλλούς), η Μάκιστος (σημερινή Σκιλλουντία με τον ναό της Αθηνάς στο Μάζι,η Φρίξα, το Επιτάλιον. Η ανασκαφική έρευνα έχει φέρει στο φώς κυρίως  αξιόλογους δωρικούς ναούς και ιερά με πλούτο ευρημάτων, όπως οπροσφάτως ανεσκαμμένος ναός της Αθηνάς στο Πρασιδάκι. Μέσω αυτών των μνημείων σχηματίζεται εικόνα για τον δημόσιο, τον ιδιωτικό βίο, τη λατρεία και τις ταφικές συνήθειες των κατοίκων. Παρόμοια εικόνα προσλαμβάνεται από τις οχυρωμένες και σημαίνουσες αρκαδικές πόλεις, κυρίως των κλασσικών χρόνων (4^ος αι. π .Χ.).  Η αρχαία Αλίφειρα, πόλη των μέσων του 6^ου αι.π.Χ., περιλαμβάνει Ασκληπιείον και ναό της Αθηνάς, περιβαλλόμενα από ισχυρή οχύρωση. Η ανασκαφή της έγινε από τον Αναστάσιο Ορλάνδο, περίφημο αρχιτέκτονα-αρχαιολόγο,την δεκαετία του 1930. Η Εφορεία μας πραγματοποιεί εκεί κατά περίπτωση σωστικό ανασκαφικό έργο.

     

     Στην Τρυπητή υπάρχουν σημαντικές ενδείξεις από ποικίλες έρευνες για ύπαρξη οχυρωμένης πόλης με δημόσια κτήρια, ιερά και νεκροταφεία. Στην ίδια περιοχή βρίσκεται  η Μονή  Παναγίας της ΄Ισοβας. Πρόκειται για Φραγκικό μοναστήρι, ίσως Κιστερκιανών μοναχών, όπως αναφέρει το Χρονικόν του Μορέως (13^ος αι.). Μοιάζει πολύ με αββαείο της Αγγλίας, σύμφωνα με τον στρατιωτικό περιηγητή του 19^ου αι. LEAKE.         

      Στο λόφο «Αγιωργήτικα», κοντά στο Επιτάλιον έχει ερευνηθεί τμήμα της προϊστορικής εγκατάστασης (Ομηρικόν Θρύον), ενώ στην πεδινή έκταση, πλησιέστερα προς την δυτική ακτή,  ερευνήθηκε μια από τις παράκτιες αρχαίες τριφυλιακές πόλεις. Στον επισκέψιμο περιφραγμένο χώρο ο επισκέπτης βλέπει εκτεταμένα οικιστικά κατάλοιπα, κυρίως ελληνιστικών χρόνων, και μεγάλο κεραμικό κλίβανο. Από τη θέση αυτή προέρχεται λίθινος οδοδείκτης ρωμαϊκών χρόνων.

     Στο Ανήλιον Κακοβάτου, στον  ερειπωμένο ναό της Παναγίας του 13^ου αιώνος επεμβαίνει με έργα συντήρησης και αναστήλωσης η 6^η ΕΒΑ.

ΑΡΧΑΙΑ  ΟΛΥΜΠΙΑ

 Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της  UNESCO από το 1989

Κηρυγμένος Αρχαιολογικός χώρος και Ζώνη απολύτου προστασίας- αδόμητη.

Ο αρχαίος και μυθικός ποταμός Αλφειός που ρέει νότια του ιερού του Διός προστατέυεται με ιδιαίτερη κήρυξη. ΄Ετσι, μια τεράστια έκταση 14.000 στρεμμάτων αποτελεί αυτό που ονομάζομε Ολυμπιακό Τοπίο.

1.       Αρχαιολογικός Χώρος

400-450 στρεμμάτων έκταση περιφραγμένη. Η ιστορία  του ιερού του Διός είναι εν πολλοίς γνωστή.

2.       Μουσειακή Τριλογία της Ολυμπίας

 Αρχαιολογικό Μουσείο

Μουσείο Ιστορίας των Ολ.Αγώνων της Αρχαιότητος (Παλαιό Μουσείο)

3.       Ψηφιακή ΄Εκθεση Παλαιού Μουσείου. Πρόκειται για μια μοναδική πανελλαδικώς θεματική έκθεση που φιλοξενείται στον ειδικά για το σκοπό αυτό διαμορφωμένο χώρο του υπογείου του Παλαιού μας Μουσείου. Αποτελεί πρωτότυπο και σύγχρονο περιβάλλον, που αξιοποιεί τη σύγχρονη τεχνολογία της Κοινωνίας της Πληροφορίας.

4.       Παλαιό Εφορείον.

5.       Συνεδριακό-Εκθεσιακό Κέντρο ΣΠΑΠ  Ολυμπίας.

       7. Ολυμπιακός Βοτανικός Κήπος

8.       Έργα προστασίας και ανάδειξης στον αρχαιολογικό χώρο Ολυμπίας.

Τά ενταχθέντα εντός του 2013 στο ΕΣΠΑ έργα περιλαμβάνουν:

α/ Προστασία-ανάδειξη του ιερού της Δήμητρας Χαμύνης και του αναλήμματος των θησαυρών του Κρονίου λόφου.

β/ Αποκάλυψη και ανάδειξη του αρχαίου γυμνασίου- χωροθέτηση νέας εισόδου του αρχαιολογικού χώρου Ολυμπίας.

Τα έργα αυτά θα είναι πολλαπλώς ωφέλιμα. Θα δώσουν νέα πνοή στην προβολή των μνημείων της Ολυμπίας, θα διαμορφώσουν την νέα εικόνα του ιερού με την περαιτέρω ανασκαφική έρευνα που θα πραγματοποιηθεί στο Γυμνάσιον, αλλά και μια νέα εικόνα της εισόδου των επισκεπτών στην ιερά ΄Αλτι.

      Η  σύντομη αυτή περιήγησή μας στους αρχαιολογικούς χώρους ,τα μνημεία και τα μουσεία της προϊστορικής, κλασσικής και βυζαντινής Ηλείας, των οποίων έχομε κληθεί να είμαστε θεματοφύλακες ως πραγματικοί δημόσιοι λειτουργοί, αποτελεί την επιφάνεια εργασίας, θα λέγαμε με την σύγχρονη ψηφιακή ορολογία, πάνω στην οποία χωρίς θόρυβο , αόκνως, με περίσσια αγάπη και πλήρη αφοσίωση προς το  αντικείμενο, εργαζόμεθα.  Το πολυσχιδές έργο που παράγεται δεν είναι άλλο από την αδιάλειπτη, την ασύνορη , την άνευ ωραρίου, την καθ΄υπέρβασιν εαυτού μέριμνα για την ανεύρεση, διαφύλαξη, προστασία και προβολή των αρχαιοτήτων και των μνημείων της πατρίδος μας, και ειδικότερα του τόπου τούτου, της Ηλείας. Τόπου με ιδιαιτέρως αξιόλογο, διεθνούς εμβελείας , όντως αδαπάνητο πλούτο άυλων και υλικών πολιτιστικών αγαθών, τον οποίον όλοι καλούμεθα να σεβόμεθα και να διαχειριζόμεθα προς όφελος τοπικό αλλά και εθνικό.

Γεωργία Εμμ. Χατζή- Σπηλιοπούλου

Διευθύντρια της Ζ΄ΕΠΚΑ

Αρχαιολόγος.