"Έφυγε¨ ο Ηλείος συγγραφέας Παύλος Μάτεσις
Έφυγε από τη ζωή, το πρωί της Κυριακής, σε ηλικία 80 ετών, ο
σπουδαίος Ηλείος (απο την Δίβρη) θεατρικός συγγραφέας και
μυθιστοριογράφος Παύλος Μάτεσις. Ο Παύλος Μάτεσις νοσηλευόταν το
τελευταίο διάστημα σε ιδιωτικό θεραπευτήριο. Η κηδεία του θα
πραγματοποιηθεί την Τρίτη, 22 Ιανουαρίου, στις 4 το απόγευμα, από το
κοιμητήριο Παπάγου.
Πληροφορούμενος το θάνατο του Παύλου Μάτεσι ο Αν. Υπουργός ΠΑΙΘΠΑ κ. Κώστας Τζαβάρας, έκανε την ακόλουθη δήλωση:
« Έφυγε από τη ζωή ένας μεγάλος Έλληνας συγγραφέας. Ο Παύλος Μάτεσις στην πολύχρονη δημιουργική πορεία του ανανέωσε τον θεατρικό λόγο, καλλιέργησε με τον ξεχωριστό δικό του τρόπο τη λογοτεχνία και μετέφρασε υποδειγματικά θεατρικά και λογοτεχνικά έργα. Η αξία της γραφής του πέρασε τα ελληνικά σύνορα και κέρδισε διεθνή αναγνώριση, σεβασμό και διακρίσεις. Του χρωστάμε ευγνωμοσύνη για τη μοναδική συμβολή του στην καλλιέργεια της τέχνης του λόγου και για την πολύτιμη προσφορά του στον πολιτισμό. Η μνήμη του θα είναι αιώνια.
Εκφράζω τα θερμά μου συλλυπητήρια στην οικογένειά του».
Ο Πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ, Ευάγγελος Βενιζέλος, για το θάνατο του συγγραφέα Παύλου Μάτεσι, έκανε την ακόλουθη δήλωση:
"Έφυγε σήμερα ένας σπουδαίος Έλληνας. Πολυβραβευμένος, πολυδιαβασμένος και πολυταξιδεμένος, ο Παύλος Μάτεσις υπήρξε ένας άνθρωπος που αφιέρωσε τη ζωή του στη συγγραφή. Εκτός από τα μυθιστορήματα του που ταξίδεψαν στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα υπέγραψε και την ίδια την ανανέωση του ελληνικού θεατρικού έργου. Καλό του ταξίδι".
Ο Τομέας Πολιτισμού της ΔΗΜΑΡ εξέδωσε την ακόλουθη ανακοίνωση για το θάνατο του Παύλου Μάτεσι:
"Ο Παύλος Μάτεσις, ιδιοφυής θεατρικός συγγραφέας, αριστοτέχνης πεζογράφος και καταξιωμένος μεταφραστής, συνέβαλε ουσιαστικά στην ανανέωση του ελληνικού θεάτρου, τόσο με τα θεατρικά του, τα οποία κινήθηκαν από τον νεο-ρεαλισμό στο παράλογο, όσο και με τις υποδειγματικές μεταφράσεις έργων (των Τενεσί Ουίλιαμς, Ευγένιου Ο'Νηλ, Φερνάντο Αραμπάλ, Ζαν Ζενέ, Χάρολντ Πίντερ κ.ά.) καθώς και θεωρητικών κειμένων όπως "Το θέατρο και το είδωλό του" του Αντονέν Αρτώ. Έργα του μεταφράστηκαν σε πολλές γλώσσες και έτυχαν θερμής υποδοχής από την κριτική. Ο Παύλος Μάτεσις, σημαντική μορφή των ελληνικών γραμμάτων επί 40 και πλέον χρόνια, είναι συγγραφέας του οποίου το "ανατρεπτικό έργο" θα επιβιώσει στο χρόνο. Η Δημοκρατική Αριστερά εκφράζει τη θλίψη της για το θάνατο του Παύλου Μάτεσι και τα συλλυπητήριά της στους οικείους του".
Και το γραφείο Τύπου του ΣΥΡΙΖΑ εξέδωσε σχετική ανακοίνωση για την απώλεια:
"Μια εξαίρετη μορφή των γραμμάτων και των τεχνών της χώρας μας με μεγάλη διαδρομή και αναγνώριση πέραν των συνόρων έφυγε από κοντά μας. Το πλούσιο έργο του και η συμβολή του στην τέχνη θα μείνει ζωντανό στο πέρασμα των χρόνων."
Βιογραφικό
Ο Παύλος Μάτεσις γεννήθηκε το 1933 στο χωριό Δίβρη, στην Πελοπόννησο. Μέχρι τα 19 του χρόνια έζησε σε πολλές επαρχιακές πόλεις. Σπούδασε θέατρο (πτυχίο ηθοποιού), μουσική (πτυχίο βιολιού), ξένες γλώσσες (αγγλικά, γαλλικά, ισπανικά). Δίδαξε υποκριτική (1963-64) στη σχολή Σταυράκου.
Διετέλεσε βοηθός - δραματουργός στο Εθνικό Θέατρο (1971-1973). Έγραψε και σκηνοθέτησε δύο τηλεοπτικές σειρές (ΥΕΝΕΔ 1974-6) και έχει γράψει κείμενα για FLOOR SHOW. Η πρώτη παρουσία του στα ελληνικά γράμματα ήταν το 1967 με το θεατρικό έργο "Η Τελετή" (θέατρο Ν. Ιωνίας 1967 και Εθνικό Θέατρο 1969).
Διηγούμενος τις πρώτες «θεατρικές» του αναμνήσεις, σε συνέντευξη του στην εφημερίδα «Ελευθεροτυπία», ο Παύλος Μάτεσις αναφέρει:
«Στα Καλάβρυτα, τρίχρονο ή τετράχρονο αγοράκι, είδα ένα βράδυ να αναδύεται από το παράθυρο απέναντι από το κρεβάτι μου μία γυναικεία μορφή. Δεν ήταν αγριωπή, δεν ήταν γλυκιά. Ήταν σκεφτική και αυστηρή, με τα μαλλιά τραβηγμένα πίσω. Μπορεί να 'ταν όνειρο, μπορεί παραίσθηση. Τι σημασία έχει;».
«Θεωρεί ότι είναι η πρώτη του εμπειρία με δραματική χροιά και έμμεση σχέση με το θέατρο. Από το ίδιο το θέατρο θυμάται τον λαϊκό κωμικό Παταπία, που έπαιζε ανεβασμένος πάνω σε ενωμένα τραπέζια, πάλι στην πλατεία Καλαβρύτων και αυτός αντί να γελάει, όπως όλος ο κόσμος, έκλαιγε σπαραχτικά, γιατί είχε μπει στο πέδιλό του ρετσίνι και κολλούσε», σχολιάζει η δημοσιογράφος που συνομιλεί με τον συγγραφέα.
«Εκεί γύρω στα 22 μου, μέσα σε πολύ σύντομο διάστημα, είχα πραγματικά κάτι σαν... αποκάλυψη. Διάβασα Φόκνερ, Κάφκα και Μπέκετ και είδα σε μία ερασιτεχνική παράσταση μαθητών του Γαλλικού Ινστιτούτου το "Μάθημα" του Ιονέσκο. Και είπα: Να, λοιπόν, που γράφουν και έτσι. Γιατί για μένα ο υπερρεαλισμός και ο μοντερνισμός ήταν ο κανόνας. Η συνάντησή μου με αυτούς τους συγγραφείς μού δημιούργησε μια αίσθηση συνηγορίας και συντροφιάς. Από τότε το ήξερα, αλλά τώρα το αρθρώνω, τι δουλειά κάνει ο συγγραφέας. Είμαστε όλοι σε έναν σιδηροδρομικό σταθμό και ο καθένας μας περιμένει ένα τρένο με οδηγό τον ψυχοπομπό Ερμή. Ξέρουμε που θα μας πάει, δεν ξέρουμε πότε θα 'ρθει. Και ο συγγραφέας, ώσπου να 'ρθει το τρένο, κάνει συντροφιά στους άλλους».
Από τον Απρίλιο του 1967, τότε που το πρώτο από τα 13 θεατρικά του έργα, η περίφημη «Τελετή», ανέβηκε στο θέατρο της Νέας Ιωνίας από τον Γιώργο Μιχαηλίδη, ο συγγραφέας «εντάχθηκε» στις θεατρικές ομάδες και ζυμώσεις.
Για την Παιδεία έχει πει: «Σήμερα, η Παιδεία ευνουχίζει, διότι έχει μεταβληθεί. Κάποτε η βάση της Παιδείας ήταν ο έρως προς τη γνώση. Σήμερα ο στόχος είναι κάποιος να διοριστεί και να βρει επαγγελματικούς προσανατολισμούς. Δεν υπάρχει έρως προς τη γνώση».
ΤΑ ΒΡΑΒΕΙΑ:
1. Κρατικό βραβείο θεάτρου 1966 για το έργο «Η Τελετή».
2. Έπαθλο Κάρολος Κουν-Πόλις των Αθηνών 1989 για το καλύτερο ελληνικό έργο της χρονιάς «Περιποιητής Φυτών- NYRSERYMAN»
3. Βραβείο Ελληνόφωνων Κάτω Ιταλίας (1998) για το μυθιστόρημα του «Η Μητέρα του Σκύλου».
4. Μέγα Βραβείο Κριτικών θεάτρου έτους 2000.
ΘΕΑΤΡΙΚΑ ΕΡΓΑ
«Προς Ελευσίνα» 1995.
«Εξορία» 1982.
«Λύκε-Λύκε» 1984.
«Διηγήματα» 1976.
«Η Καθαίρεση» 1969.
«Το φάντασμα του Κου Ραμόν Νοβάρο» 1973, 1997.
«Περιποιητής Φυτών» Αθήνα, 1989, 1997).
«Βιοχημεία» 1971, 1997.
«Η Τελετή» 1997
«Η Βουή» 1997
ΠΡΟΖΑ
«Αφροδίτη» Αθήνα, 1986, 2000.
«Η Μητέρα του σκύλου» 1990.
«Ύλη Δάσους» 2000.
«Ο Παλαιός των ημερών» 1994.
«Πάντα Καλά» 1998.
«Σκοτεινός οδηγός» 2002.
«Πάντα καλά» 2002.
«Μύρτος» 2004.
Αλδεβαράν 2007.
Graffito 2009.
ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ
Έχει μεταφράσει στα ελληνικά: Mrojek, Ben Johnson, Vitrac, Harold Pinter, Henrik Ibsen, Sean O' Casey, Arrabal, Joe Orton, Artaud Antonin, Atwood Margaret, Map. Macdonald, Shakespeare, Beaumarchais, Stendhal, Fournier Alain, Haviaras Stratis, Ambert Alba, Ackroyd Peter, William Faulkner και στα νέα ελληνικά τα έργα του Αριστοφάνη: Ειρήνη, Πλούτος, Βάτραχοι, Νεφέλαι, Όρνιθες, Αχαρνής, Θεσμοφοριάζουσαι, Λυσιστράτη
ert.gr
Επάγγελμα συγγραφέας. Επάγγελμα το δηλώνω. Αποφεύγω τις λέξεις «τέχνη», «καλλιτέχνης» επειδή ενοικιάζονται - εκτός από την τηλεόραση και από πολλά άλλα εκτός αισθητικής σκευάσματα. Η θεατρική πράξη συνιστά τελετουργία κατά τον αγαπητό μας Βάλτερ Πούχνερ και οι τελετουργίες δεν εξηγούνται διά της λογικής. Οι τελετουργίες μόνον τελούνται. Εργο μας, και χρέος ημών των επαγγελματιών συγγραφέων, είναι να οδηγούμε προς την έκσταση. Πώς; το παραγγέλλει και ο Λογγίνος όταν λέει: «Ο,τι ξεπερνά τα συνήθη μέτρα δεν πείθει, οδηγεί το κοινό προς την έκσταση, προς τα υπερφυά». Κυριολεκτικά: «Ου γαρ εις πειθώ τους ακροωμένους αλλ' εις έκστασιν άγει τα υπερφυά».
Στη θεατρική πράξη συντελείται μία ανθρωποθυσία. Ο ηθοποιός θυσιάζεται, σφαγιάζεται στον βωμό του ήρωα τον οποίον ερμηνεύει. Σε παλαιές χιλιετίες, προτού ο άνθρωπος εφεύρει τον τροχό, εξευμενίζει τις άγνωστες δυνάμεις, το θείον, θυσιάζοντας ό,τι πολυτιμότερο, την ανθρώπινη ζωή. Τελεί ανθρωποθυσία. Σε μετέπειτα χιλιετίες, με την ανακάλυψη του τροχού και την εξασφάλιση τροφής, ο πρόγονός μας εξακολουθεί να θυσιάζει στις άγνωστες δυνάμεις ζώα. Και όταν πλησιάζει προς τον χρυσούν αιώνα θυσιάζει προσφέροντας καρπούς της γης. Το επόμενο βήμα θυσίας είναι η γέννηση του θεάτρου. Τώρα η πράξη είναι μίμηση πράξεως. Το θέατρο λόγω αυτών των προγεννητόρων είναι σεβαστό, είναι μία από τις σεμνές ευμενίδες που θυμάται πώς κάποτε ήταν ερινύς. Το ελληνικό θέατρο ήταν πάντα πλούσιο σε θεατρικά έργα.
Σήμερα θα μιλήσω για το θέατρο μετά τον Καμπανέλλη, εποχή στην οποία κι εγώ ενέχομαι. Οι ευάριθμοι συγγραφείς αυτής της περιόδου δεν αποτελούμε ούτε σχολή ούτε ενιαίο κίνημα. Τα έργα του καθενός διαφέρουν κτυπητά από αυτά των υπολοίπων. Ομως υπάρχει σε όλα κοινή μυστική βοή, όπως αναφέρει ο Καβάφης. Εδώ ο ορθολογισμός δεν κυβερνάει. Στον ορθολογισμό τα όρια της αλήθειας είναι κοινά. Ταυτίζονται με τα όρια που θέτει η λογική απόδειξη. Στα έργα αυτά η μεγάλη τους αλήθεια δεν αποδεικνύεται, μόνον δείχνεται.
Συμπορευόμενο με έργα θεατρικά που στόχο τους είχαν την ανώδυνη
ψυχαγωγία του θεατή, υποστηριζόμενα από δημοφιλείς, αγαπητούς στο κοινό,
ηθοποιούς, έργα αθώα - δεν είναι υποτιμητικός ο όρος - εκεί μέσα,
ξαφνικά, θριαμβικά εμφανίζονται τα θεατρικά κείμενα, με προεξάρχοντα τον
Καμπανέλλη, και με αυτά ο θεατής δεν συνευρίσκεται ανώδυνα. Καθίσταται
συνένοχος. Σε αυτά συνυπάρχουν ο μοντερνισμός, ο υπερρεαλισμός, το
παράλογο, η εκτροπή από την καθεστηκυία θεατρική μορφή, η αλλαγή δηλαδή
στη γεωμετρία της φόρμας. Συνυπάρχει το μυστηριώδες και το τρομώδες
χιούμορ των πινάκων του Γκόγια της τελευταίας του παραγωγής, υπάρχει η
παραφορά του κλασικού ισπανικού θεάτρου του Λόπε ντε Βέγα και του
Καλντερόν ντε λα Μπάρκα - κείμενα που θα ήθελα πάρα πολύ να μεταφράσω.
Δεν πρόκειται για μίμηση, ούτε για αντιγραφή. Διαλεκτικώς αναπόδραστα, θα έλεγα, οι τροχιές μας διασταυρώθηκαν μαγικά, πρόβαλλαν ομόφθογγα, είχαν όμοιο τόνο με τη λοιπή ευρωπαϊκή θεατρική γραφή. Ισως είχε φτάσει η ώρα της ωρίμανσης. Φτάσαμε στο απροσδόκητο ίσως επειδή δεν φοβηθήκαμε την τόλμη μας. Σε τούτο μάς ενθαρρύνει ο Ηράκλειτος: «Οποιος δεν προσδοκά το απροσδόκητο δεν θα το ανακαλύψει, θα παραμένει ανεξερεύνητο και απλησίαστο». Εγκαταλείψαμε ή παραγκωνίσαμε τα κοινωνικά προβλήματα, την αποτύπωση προσωπικών εμπειριών ή και πολιτικών διαταραχών της χώρας μας, ή μάλλον τα εκμεταλλευτήκαμε προκειμένου να ορθώσουμε με αυτά για πρόπλασμα ως θέμα τον ψυχικό χώρο του ανθρώπου με τη συνενοχή της φαντασίας και αίτημα την επαφή με την αιωνιότητα. Θέμα που παραμένει σύγχρονο και άλυτο από την εποχή του Ηράκλειτου.
Και πρώτα-πρώτα ξένισε η εκτροπή στη μορφή του θεατρικού μας γίγνεσθαι. Διατυπώθηκαν απορίες και ενστάσεις για την αλλαγή της γεωμετρίας της μορφής. Στα έργα μας αυτά η φωτογραφική πιστότης εγκαταλείπεται ως περιττή, έρχεται στη σκηνή η ζωγραφική πιστότης. Διαθέτουμε και τη συνηγορία του Λεονάρντο ντα Βίντσι που είπε: «Η τέχνη έχει τη δύναμη να παράγει μορφές τις οποίες η φύση δεν γνωρίζει και αδυνατεί να παραγάγει». Το υπέδαφος τώρα. Μέσα στα κείμενά μας διαφαίνονται ερωτήματα θέσης που ενυπάρχουν στους προσωκρατικούς αλλά και στον Ομηρο ή στον Ευριπίδη. Να θυμίσω εδώ ότι δεν είμαι ελληνομανής, ούτε πάσχω από ελληνολαγνεία, ούτε και τους διεκδικώ όλους αυτούς ως προγόνους μου. Είναι πρόγονοι ολόκληρης της Ευρώπης. Ορισαν την πορεία της. Αλλά ενώ η σπονδυλική στήλη του εβραϊκού, χριστιανικού και ισλαμικού πολιτισμού είναι οι θρησκείες με διαταγές και ποινές, η σπονδυλική στήλη του ελληνικού πολιτισμού δεν είναι ο Θεός αλλά η ποίηση. Στον Ομηρο, στην Ιλιάδα, η ποίηση δεν απειλεί, δεν υπόσχεται. Οι προσωκρατικοί θέτουν τον άνθρωπο ως ηγέτη της μοίρας του, παραμερίζουν σιωπηλά το θείον. Μας το αναγγέλλει πανηγυρικά και ο Πίνδαρος: «Μιας μητέρας τέκνα είμαστε, θεοί και άνθρωποι», κατά λέξη «εν ανδρών, εν θεών γένος, εκ μιας δε πνέομεν ματρός αμφότεροι». Τα έργα μας τα συνοδεύει η αποδοχή της λύπης ως αναγκαίου συστατικού της ζωής. Σε αυτό συμπαρίσταται ο Ομηρος, που λέει ότι «τα φύλλα των δέντρων είναι το γένος των ανθρώπων», αλλά και ο Ευριπίδης που αναρωτιέται «ποιος ξέρει αν η ζωή δεν είναι θάνατος, κι αν ό,τι εμείς αποκαλούμε θάνατο εκεί κάτω, δεν λέγεται ζωή». Ακόμη υφέρπει ανατριχιαστικά η ήρεμη ρήση του Θέογνη «το άριστον για τον άνθρωπο θα ήταν να μη γεννηθεί και να μη δει τις ακτίνες του ήλιου». Τα ρεαλιστικά συστατικά, τα ανταλλακτικά του θεατρικού οχήματός μας είναι το ένδυμα με το οποίο καλύπτεται ή καμουφλάρεται η ψυχή. Παράδειγμα οι ήρωες εντός ρεαλιστικού κυκλώματος του συγγενούς μας Φραντς Κάφκα. Επειδή, όπως γράφει ο Ηράκλειτος, «τα πέρατα της ψυχής δεν θα τα ανακαλύψεις ποτέ, απ' όσους δρόμους κι αν την περιτρέξεις» και επειδή τα εν λόγω έργα μας αποτελούν κατάδυση στον ψυχικό βυθό, ο οποίος είναι επίφοβος, επικίνδυνος, ανεξερεύνητος και ύπουλος, ενίοτε γι' αυτό, ο συγγραφέας που θα επιχειρήσει αυτή την κατάδυση οφείλει να διαθέτει πνευματική ρώμη, ψυχική υγεία και ισορροπία. Είναι σφάλμα να θεωρούμε τη διαταραγμένη ψυχολογία ως ευαισθησία και ταλέντο. Φυσικά υπάρχουν και ελάχιστες εξαιρέσεις. Ο ψυχικός χώρος ως μη εξερευνήσιμος παρέχει υλικό αενάως σύγχρονο και μη εξαντλούμενο και αενάως εξελισσόμενο. Βεβαίως οι μεγάλοι του θεάτρου, όπως ο Μπέκετ, έχουν υποψιαστεί την ηρακλείτειο σκέψη, γνωρίζουν ότι η ψυχή συγγενεύει με το άπειρον - το άπειρον ως χώρος και ως χρόνος. Γιατί ο Ηράκλειτος μας λέει πάλι «ψυχή ίσον υλικά συμβαίνοντα εν εξελίξει». Των έργων μας ρυθμιστής είναι ο άνθρωπος όπως τον είδε ο Πρωταγόρας, «πάντων χρημάτων μέτρον εστίν άνθρωπος». Ητοι ο άνθρωπος είναι το κριτήριο όλων όσων ισχύουν. Ολο αυτό το ορυχείο παραστέκει μαγικά ως θεμέλιο στο θεατρικό έργο της εποχής για την οποία ως συνένοχος μιλώ.
Πληροφορούμενος το θάνατο του Παύλου Μάτεσι ο Αν. Υπουργός ΠΑΙΘΠΑ κ. Κώστας Τζαβάρας, έκανε την ακόλουθη δήλωση:
« Έφυγε από τη ζωή ένας μεγάλος Έλληνας συγγραφέας. Ο Παύλος Μάτεσις στην πολύχρονη δημιουργική πορεία του ανανέωσε τον θεατρικό λόγο, καλλιέργησε με τον ξεχωριστό δικό του τρόπο τη λογοτεχνία και μετέφρασε υποδειγματικά θεατρικά και λογοτεχνικά έργα. Η αξία της γραφής του πέρασε τα ελληνικά σύνορα και κέρδισε διεθνή αναγνώριση, σεβασμό και διακρίσεις. Του χρωστάμε ευγνωμοσύνη για τη μοναδική συμβολή του στην καλλιέργεια της τέχνης του λόγου και για την πολύτιμη προσφορά του στον πολιτισμό. Η μνήμη του θα είναι αιώνια.
Εκφράζω τα θερμά μου συλλυπητήρια στην οικογένειά του».
Ο Πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ, Ευάγγελος Βενιζέλος, για το θάνατο του συγγραφέα Παύλου Μάτεσι, έκανε την ακόλουθη δήλωση:
"Έφυγε σήμερα ένας σπουδαίος Έλληνας. Πολυβραβευμένος, πολυδιαβασμένος και πολυταξιδεμένος, ο Παύλος Μάτεσις υπήρξε ένας άνθρωπος που αφιέρωσε τη ζωή του στη συγγραφή. Εκτός από τα μυθιστορήματα του που ταξίδεψαν στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα υπέγραψε και την ίδια την ανανέωση του ελληνικού θεατρικού έργου. Καλό του ταξίδι".
Ο Τομέας Πολιτισμού της ΔΗΜΑΡ εξέδωσε την ακόλουθη ανακοίνωση για το θάνατο του Παύλου Μάτεσι:
"Ο Παύλος Μάτεσις, ιδιοφυής θεατρικός συγγραφέας, αριστοτέχνης πεζογράφος και καταξιωμένος μεταφραστής, συνέβαλε ουσιαστικά στην ανανέωση του ελληνικού θεάτρου, τόσο με τα θεατρικά του, τα οποία κινήθηκαν από τον νεο-ρεαλισμό στο παράλογο, όσο και με τις υποδειγματικές μεταφράσεις έργων (των Τενεσί Ουίλιαμς, Ευγένιου Ο'Νηλ, Φερνάντο Αραμπάλ, Ζαν Ζενέ, Χάρολντ Πίντερ κ.ά.) καθώς και θεωρητικών κειμένων όπως "Το θέατρο και το είδωλό του" του Αντονέν Αρτώ. Έργα του μεταφράστηκαν σε πολλές γλώσσες και έτυχαν θερμής υποδοχής από την κριτική. Ο Παύλος Μάτεσις, σημαντική μορφή των ελληνικών γραμμάτων επί 40 και πλέον χρόνια, είναι συγγραφέας του οποίου το "ανατρεπτικό έργο" θα επιβιώσει στο χρόνο. Η Δημοκρατική Αριστερά εκφράζει τη θλίψη της για το θάνατο του Παύλου Μάτεσι και τα συλλυπητήριά της στους οικείους του".
Και το γραφείο Τύπου του ΣΥΡΙΖΑ εξέδωσε σχετική ανακοίνωση για την απώλεια:
"Μια εξαίρετη μορφή των γραμμάτων και των τεχνών της χώρας μας με μεγάλη διαδρομή και αναγνώριση πέραν των συνόρων έφυγε από κοντά μας. Το πλούσιο έργο του και η συμβολή του στην τέχνη θα μείνει ζωντανό στο πέρασμα των χρόνων."
Βιογραφικό
Ο Παύλος Μάτεσις γεννήθηκε το 1933 στο χωριό Δίβρη, στην Πελοπόννησο. Μέχρι τα 19 του χρόνια έζησε σε πολλές επαρχιακές πόλεις. Σπούδασε θέατρο (πτυχίο ηθοποιού), μουσική (πτυχίο βιολιού), ξένες γλώσσες (αγγλικά, γαλλικά, ισπανικά). Δίδαξε υποκριτική (1963-64) στη σχολή Σταυράκου.
Διετέλεσε βοηθός - δραματουργός στο Εθνικό Θέατρο (1971-1973). Έγραψε και σκηνοθέτησε δύο τηλεοπτικές σειρές (ΥΕΝΕΔ 1974-6) και έχει γράψει κείμενα για FLOOR SHOW. Η πρώτη παρουσία του στα ελληνικά γράμματα ήταν το 1967 με το θεατρικό έργο "Η Τελετή" (θέατρο Ν. Ιωνίας 1967 και Εθνικό Θέατρο 1969).
Διηγούμενος τις πρώτες «θεατρικές» του αναμνήσεις, σε συνέντευξη του στην εφημερίδα «Ελευθεροτυπία», ο Παύλος Μάτεσις αναφέρει:
«Στα Καλάβρυτα, τρίχρονο ή τετράχρονο αγοράκι, είδα ένα βράδυ να αναδύεται από το παράθυρο απέναντι από το κρεβάτι μου μία γυναικεία μορφή. Δεν ήταν αγριωπή, δεν ήταν γλυκιά. Ήταν σκεφτική και αυστηρή, με τα μαλλιά τραβηγμένα πίσω. Μπορεί να 'ταν όνειρο, μπορεί παραίσθηση. Τι σημασία έχει;».
«Θεωρεί ότι είναι η πρώτη του εμπειρία με δραματική χροιά και έμμεση σχέση με το θέατρο. Από το ίδιο το θέατρο θυμάται τον λαϊκό κωμικό Παταπία, που έπαιζε ανεβασμένος πάνω σε ενωμένα τραπέζια, πάλι στην πλατεία Καλαβρύτων και αυτός αντί να γελάει, όπως όλος ο κόσμος, έκλαιγε σπαραχτικά, γιατί είχε μπει στο πέδιλό του ρετσίνι και κολλούσε», σχολιάζει η δημοσιογράφος που συνομιλεί με τον συγγραφέα.
«Εκεί γύρω στα 22 μου, μέσα σε πολύ σύντομο διάστημα, είχα πραγματικά κάτι σαν... αποκάλυψη. Διάβασα Φόκνερ, Κάφκα και Μπέκετ και είδα σε μία ερασιτεχνική παράσταση μαθητών του Γαλλικού Ινστιτούτου το "Μάθημα" του Ιονέσκο. Και είπα: Να, λοιπόν, που γράφουν και έτσι. Γιατί για μένα ο υπερρεαλισμός και ο μοντερνισμός ήταν ο κανόνας. Η συνάντησή μου με αυτούς τους συγγραφείς μού δημιούργησε μια αίσθηση συνηγορίας και συντροφιάς. Από τότε το ήξερα, αλλά τώρα το αρθρώνω, τι δουλειά κάνει ο συγγραφέας. Είμαστε όλοι σε έναν σιδηροδρομικό σταθμό και ο καθένας μας περιμένει ένα τρένο με οδηγό τον ψυχοπομπό Ερμή. Ξέρουμε που θα μας πάει, δεν ξέρουμε πότε θα 'ρθει. Και ο συγγραφέας, ώσπου να 'ρθει το τρένο, κάνει συντροφιά στους άλλους».
Από τον Απρίλιο του 1967, τότε που το πρώτο από τα 13 θεατρικά του έργα, η περίφημη «Τελετή», ανέβηκε στο θέατρο της Νέας Ιωνίας από τον Γιώργο Μιχαηλίδη, ο συγγραφέας «εντάχθηκε» στις θεατρικές ομάδες και ζυμώσεις.
Για την Παιδεία έχει πει: «Σήμερα, η Παιδεία ευνουχίζει, διότι έχει μεταβληθεί. Κάποτε η βάση της Παιδείας ήταν ο έρως προς τη γνώση. Σήμερα ο στόχος είναι κάποιος να διοριστεί και να βρει επαγγελματικούς προσανατολισμούς. Δεν υπάρχει έρως προς τη γνώση».
ΤΑ ΒΡΑΒΕΙΑ:
1. Κρατικό βραβείο θεάτρου 1966 για το έργο «Η Τελετή».
2. Έπαθλο Κάρολος Κουν-Πόλις των Αθηνών 1989 για το καλύτερο ελληνικό έργο της χρονιάς «Περιποιητής Φυτών- NYRSERYMAN»
3. Βραβείο Ελληνόφωνων Κάτω Ιταλίας (1998) για το μυθιστόρημα του «Η Μητέρα του Σκύλου».
4. Μέγα Βραβείο Κριτικών θεάτρου έτους 2000.
ΘΕΑΤΡΙΚΑ ΕΡΓΑ
«Προς Ελευσίνα» 1995.
«Εξορία» 1982.
«Λύκε-Λύκε» 1984.
«Διηγήματα» 1976.
«Η Καθαίρεση» 1969.
«Το φάντασμα του Κου Ραμόν Νοβάρο» 1973, 1997.
«Περιποιητής Φυτών» Αθήνα, 1989, 1997).
«Βιοχημεία» 1971, 1997.
«Η Τελετή» 1997
«Η Βουή» 1997
ΠΡΟΖΑ
«Αφροδίτη» Αθήνα, 1986, 2000.
«Η Μητέρα του σκύλου» 1990.
«Ύλη Δάσους» 2000.
«Ο Παλαιός των ημερών» 1994.
«Πάντα Καλά» 1998.
«Σκοτεινός οδηγός» 2002.
«Πάντα καλά» 2002.
«Μύρτος» 2004.
Αλδεβαράν 2007.
Graffito 2009.
ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ
Έχει μεταφράσει στα ελληνικά: Mrojek, Ben Johnson, Vitrac, Harold Pinter, Henrik Ibsen, Sean O' Casey, Arrabal, Joe Orton, Artaud Antonin, Atwood Margaret, Map. Macdonald, Shakespeare, Beaumarchais, Stendhal, Fournier Alain, Haviaras Stratis, Ambert Alba, Ackroyd Peter, William Faulkner και στα νέα ελληνικά τα έργα του Αριστοφάνη: Ειρήνη, Πλούτος, Βάτραχοι, Νεφέλαι, Όρνιθες, Αχαρνής, Θεσμοφοριάζουσαι, Λυσιστράτη
ert.gr
Παύλος Μάτεσις: «Αυτή είναι η απολογία μου»
Πρώτη δημοσίευση της τελευταίας δημόσιας
παρέμβασης του εκπλιπόντος συγγραφέα, στο Megaron Plus, το 2009. Το
φιλοσοφικό και υπαρξιακό του «πιστεύω»
ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: ΤΟ ΒΗΜΑ 27/01/2013 05:45
Ο Παύλος
Μάτεσις στην τελευταία σημαντική δημόσια εμφάνισή του συναντήθηκε με τον
Ιάκωβο Καμπανέλλη και τον Κώστα Γεωργουσόπουλο στη σκηνή του Megaron
Plus, στις 27 Ιανουαρίου του 2009, και συζήτησαν για το μεταπολεμικό
θέατρο και την ελληνική κοινωνία. Ο Κώστας Γεωργουσόπουλος,
προλογίζοντας την ομιλία του Παύλου Μάτεσι, είπε για τα έργα του ότι
προσφέρουν καημό, δάκρυ και χλεύη· αναγκαία για να μπορούμε μετά να τα
χαϊδέψουμε. Στην ομιλία του - απολογία τη χαρακτήρισε ο ίδιος - ο Παύλος
Μάτεσις έδωσε το προσωπικό, θεατρικό και φιλοσοφικό του στίγμα,
καθόρισε τη σχέση του με τον αρχαιοελληνικό λόγο και το παγκόσμιο
θέατρο, ενώ περιέγραψε και το κλίμα στο οποίο δημιούργησαν οι
συνοδοιπόροι της γενιάς του. Κρατήσαμε την προφορικότητα του λόγου του
Παύλου Μάτεσι, μια ψευδαίσθηση ότι είναι ακόμα ζωντανός ανάμεσά μας.
Ευχαριστούμε το Megaron Plus για την παραχώρηση του ηχητικού υλικού.
Επάγγελμα συγγραφέας. Επάγγελμα το δηλώνω. Αποφεύγω τις λέξεις «τέχνη», «καλλιτέχνης» επειδή ενοικιάζονται - εκτός από την τηλεόραση και από πολλά άλλα εκτός αισθητικής σκευάσματα. Η θεατρική πράξη συνιστά τελετουργία κατά τον αγαπητό μας Βάλτερ Πούχνερ και οι τελετουργίες δεν εξηγούνται διά της λογικής. Οι τελετουργίες μόνον τελούνται. Εργο μας, και χρέος ημών των επαγγελματιών συγγραφέων, είναι να οδηγούμε προς την έκσταση. Πώς; το παραγγέλλει και ο Λογγίνος όταν λέει: «Ο,τι ξεπερνά τα συνήθη μέτρα δεν πείθει, οδηγεί το κοινό προς την έκσταση, προς τα υπερφυά». Κυριολεκτικά: «Ου γαρ εις πειθώ τους ακροωμένους αλλ' εις έκστασιν άγει τα υπερφυά».
Στη θεατρική πράξη συντελείται μία ανθρωποθυσία. Ο ηθοποιός θυσιάζεται, σφαγιάζεται στον βωμό του ήρωα τον οποίον ερμηνεύει. Σε παλαιές χιλιετίες, προτού ο άνθρωπος εφεύρει τον τροχό, εξευμενίζει τις άγνωστες δυνάμεις, το θείον, θυσιάζοντας ό,τι πολυτιμότερο, την ανθρώπινη ζωή. Τελεί ανθρωποθυσία. Σε μετέπειτα χιλιετίες, με την ανακάλυψη του τροχού και την εξασφάλιση τροφής, ο πρόγονός μας εξακολουθεί να θυσιάζει στις άγνωστες δυνάμεις ζώα. Και όταν πλησιάζει προς τον χρυσούν αιώνα θυσιάζει προσφέροντας καρπούς της γης. Το επόμενο βήμα θυσίας είναι η γέννηση του θεάτρου. Τώρα η πράξη είναι μίμηση πράξεως. Το θέατρο λόγω αυτών των προγεννητόρων είναι σεβαστό, είναι μία από τις σεμνές ευμενίδες που θυμάται πώς κάποτε ήταν ερινύς. Το ελληνικό θέατρο ήταν πάντα πλούσιο σε θεατρικά έργα.
Σήμερα θα μιλήσω για το θέατρο μετά τον Καμπανέλλη, εποχή στην οποία κι εγώ ενέχομαι. Οι ευάριθμοι συγγραφείς αυτής της περιόδου δεν αποτελούμε ούτε σχολή ούτε ενιαίο κίνημα. Τα έργα του καθενός διαφέρουν κτυπητά από αυτά των υπολοίπων. Ομως υπάρχει σε όλα κοινή μυστική βοή, όπως αναφέρει ο Καβάφης. Εδώ ο ορθολογισμός δεν κυβερνάει. Στον ορθολογισμό τα όρια της αλήθειας είναι κοινά. Ταυτίζονται με τα όρια που θέτει η λογική απόδειξη. Στα έργα αυτά η μεγάλη τους αλήθεια δεν αποδεικνύεται, μόνον δείχνεται.
Δεν πρόκειται για μίμηση, ούτε για αντιγραφή. Διαλεκτικώς αναπόδραστα, θα έλεγα, οι τροχιές μας διασταυρώθηκαν μαγικά, πρόβαλλαν ομόφθογγα, είχαν όμοιο τόνο με τη λοιπή ευρωπαϊκή θεατρική γραφή. Ισως είχε φτάσει η ώρα της ωρίμανσης. Φτάσαμε στο απροσδόκητο ίσως επειδή δεν φοβηθήκαμε την τόλμη μας. Σε τούτο μάς ενθαρρύνει ο Ηράκλειτος: «Οποιος δεν προσδοκά το απροσδόκητο δεν θα το ανακαλύψει, θα παραμένει ανεξερεύνητο και απλησίαστο». Εγκαταλείψαμε ή παραγκωνίσαμε τα κοινωνικά προβλήματα, την αποτύπωση προσωπικών εμπειριών ή και πολιτικών διαταραχών της χώρας μας, ή μάλλον τα εκμεταλλευτήκαμε προκειμένου να ορθώσουμε με αυτά για πρόπλασμα ως θέμα τον ψυχικό χώρο του ανθρώπου με τη συνενοχή της φαντασίας και αίτημα την επαφή με την αιωνιότητα. Θέμα που παραμένει σύγχρονο και άλυτο από την εποχή του Ηράκλειτου.
Και πρώτα-πρώτα ξένισε η εκτροπή στη μορφή του θεατρικού μας γίγνεσθαι. Διατυπώθηκαν απορίες και ενστάσεις για την αλλαγή της γεωμετρίας της μορφής. Στα έργα μας αυτά η φωτογραφική πιστότης εγκαταλείπεται ως περιττή, έρχεται στη σκηνή η ζωγραφική πιστότης. Διαθέτουμε και τη συνηγορία του Λεονάρντο ντα Βίντσι που είπε: «Η τέχνη έχει τη δύναμη να παράγει μορφές τις οποίες η φύση δεν γνωρίζει και αδυνατεί να παραγάγει». Το υπέδαφος τώρα. Μέσα στα κείμενά μας διαφαίνονται ερωτήματα θέσης που ενυπάρχουν στους προσωκρατικούς αλλά και στον Ομηρο ή στον Ευριπίδη. Να θυμίσω εδώ ότι δεν είμαι ελληνομανής, ούτε πάσχω από ελληνολαγνεία, ούτε και τους διεκδικώ όλους αυτούς ως προγόνους μου. Είναι πρόγονοι ολόκληρης της Ευρώπης. Ορισαν την πορεία της. Αλλά ενώ η σπονδυλική στήλη του εβραϊκού, χριστιανικού και ισλαμικού πολιτισμού είναι οι θρησκείες με διαταγές και ποινές, η σπονδυλική στήλη του ελληνικού πολιτισμού δεν είναι ο Θεός αλλά η ποίηση. Στον Ομηρο, στην Ιλιάδα, η ποίηση δεν απειλεί, δεν υπόσχεται. Οι προσωκρατικοί θέτουν τον άνθρωπο ως ηγέτη της μοίρας του, παραμερίζουν σιωπηλά το θείον. Μας το αναγγέλλει πανηγυρικά και ο Πίνδαρος: «Μιας μητέρας τέκνα είμαστε, θεοί και άνθρωποι», κατά λέξη «εν ανδρών, εν θεών γένος, εκ μιας δε πνέομεν ματρός αμφότεροι». Τα έργα μας τα συνοδεύει η αποδοχή της λύπης ως αναγκαίου συστατικού της ζωής. Σε αυτό συμπαρίσταται ο Ομηρος, που λέει ότι «τα φύλλα των δέντρων είναι το γένος των ανθρώπων», αλλά και ο Ευριπίδης που αναρωτιέται «ποιος ξέρει αν η ζωή δεν είναι θάνατος, κι αν ό,τι εμείς αποκαλούμε θάνατο εκεί κάτω, δεν λέγεται ζωή». Ακόμη υφέρπει ανατριχιαστικά η ήρεμη ρήση του Θέογνη «το άριστον για τον άνθρωπο θα ήταν να μη γεννηθεί και να μη δει τις ακτίνες του ήλιου». Τα ρεαλιστικά συστατικά, τα ανταλλακτικά του θεατρικού οχήματός μας είναι το ένδυμα με το οποίο καλύπτεται ή καμουφλάρεται η ψυχή. Παράδειγμα οι ήρωες εντός ρεαλιστικού κυκλώματος του συγγενούς μας Φραντς Κάφκα. Επειδή, όπως γράφει ο Ηράκλειτος, «τα πέρατα της ψυχής δεν θα τα ανακαλύψεις ποτέ, απ' όσους δρόμους κι αν την περιτρέξεις» και επειδή τα εν λόγω έργα μας αποτελούν κατάδυση στον ψυχικό βυθό, ο οποίος είναι επίφοβος, επικίνδυνος, ανεξερεύνητος και ύπουλος, ενίοτε γι' αυτό, ο συγγραφέας που θα επιχειρήσει αυτή την κατάδυση οφείλει να διαθέτει πνευματική ρώμη, ψυχική υγεία και ισορροπία. Είναι σφάλμα να θεωρούμε τη διαταραγμένη ψυχολογία ως ευαισθησία και ταλέντο. Φυσικά υπάρχουν και ελάχιστες εξαιρέσεις. Ο ψυχικός χώρος ως μη εξερευνήσιμος παρέχει υλικό αενάως σύγχρονο και μη εξαντλούμενο και αενάως εξελισσόμενο. Βεβαίως οι μεγάλοι του θεάτρου, όπως ο Μπέκετ, έχουν υποψιαστεί την ηρακλείτειο σκέψη, γνωρίζουν ότι η ψυχή συγγενεύει με το άπειρον - το άπειρον ως χώρος και ως χρόνος. Γιατί ο Ηράκλειτος μας λέει πάλι «ψυχή ίσον υλικά συμβαίνοντα εν εξελίξει». Των έργων μας ρυθμιστής είναι ο άνθρωπος όπως τον είδε ο Πρωταγόρας, «πάντων χρημάτων μέτρον εστίν άνθρωπος». Ητοι ο άνθρωπος είναι το κριτήριο όλων όσων ισχύουν. Ολο αυτό το ορυχείο παραστέκει μαγικά ως θεμέλιο στο θεατρικό έργο της εποχής για την οποία ως συνένοχος μιλώ.
Και εδώ τελειώνει η απολογία μου.
Εμείς και το κοινό
Αλλος υποστηρικτής των έργων μας ήταν το κοινό. Αντέδρασε θετικά σαν να περίμενε, να προσδοκούσε αυτό το είδος θεάτρου. Και από την αρχή κοντά μας ήταν η έγκυρη θεατρική κριτική, στην οποίαν οι κρινόμενοι οφείλουμε χάριτες. Τα έργα μας παίχτηκαν σε μικρές κυρίως αίθουσες, πράγμα που απαιτεί το έργο. Το έργο θέλει τον θεατή κοντά στη σκηνή, αμήχανα κοντά στον ηθοποιό. Ορισμένα κενά στη δράση, επίτηδες αφημένα από τον συγγραφέα, τα συμπληρώνει ο θεατής και γίνεται έτσι συμμέτοχος, συνένοχος στη σύνθεση του έργου. Το βάρος του έργου το φέρει το δρων γεγονός, η δράση, ήτοι ο μύθος του έργου. Ο λόγος υπηρετεί το έργο, τον μύθο. Δεν είναι αυτοσκοπός και η καλλιλογία είναι περιττή και ενίοτε επιβλαβής. Πιστεύω, ως πρωτοπόρα, τα έργα αυτής της χρονικής φάσης προηγήθηκαν της εποχής τους και μάλλον μια νέα συνάντησή τους σήμερα με τον θεατή θα είναι ευπρόσδεκτη αλλά θα μπορούσαν και να επανακριθούν. Προσωπικά τα κρίνω ως δημιουργήματα με υψηλή πνευματικότητα και θεατρικότητα, από τα ισχυρότερα στην Ευρώπη. Εχουν καθιερώσει μέσα στο πραγματικό το ονειρικό και το φαντασιακό. Στοιχεία που ο θεατής δέχεται πλέον ως μέρος του πραγματικού. Να μην ξεχνάμε ότι στον θεατρικό λόγο μόνιμα εποπτεύει και ενεδρεύει η μουσική επειδή ο ήχος είναι η πρώτη ύλη για τον σχηματισμό της λέξης και ο ρυθμός είναι η βακτηρία της. Οσο για τη βιωσιμότητά τους βλέπω τα πρόσωπα κάθε έργου να λοξοκοιτάζουν τον συγγραφέα τους λέγοντας «άσ' τον αυτόν, ίσως εμείς να ζήσουμε πιο πολύ από αυτόν».
Αλλος υποστηρικτής των έργων μας ήταν το κοινό. Αντέδρασε θετικά σαν να περίμενε, να προσδοκούσε αυτό το είδος θεάτρου. Και από την αρχή κοντά μας ήταν η έγκυρη θεατρική κριτική, στην οποίαν οι κρινόμενοι οφείλουμε χάριτες. Τα έργα μας παίχτηκαν σε μικρές κυρίως αίθουσες, πράγμα που απαιτεί το έργο. Το έργο θέλει τον θεατή κοντά στη σκηνή, αμήχανα κοντά στον ηθοποιό. Ορισμένα κενά στη δράση, επίτηδες αφημένα από τον συγγραφέα, τα συμπληρώνει ο θεατής και γίνεται έτσι συμμέτοχος, συνένοχος στη σύνθεση του έργου. Το βάρος του έργου το φέρει το δρων γεγονός, η δράση, ήτοι ο μύθος του έργου. Ο λόγος υπηρετεί το έργο, τον μύθο. Δεν είναι αυτοσκοπός και η καλλιλογία είναι περιττή και ενίοτε επιβλαβής. Πιστεύω, ως πρωτοπόρα, τα έργα αυτής της χρονικής φάσης προηγήθηκαν της εποχής τους και μάλλον μια νέα συνάντησή τους σήμερα με τον θεατή θα είναι ευπρόσδεκτη αλλά θα μπορούσαν και να επανακριθούν. Προσωπικά τα κρίνω ως δημιουργήματα με υψηλή πνευματικότητα και θεατρικότητα, από τα ισχυρότερα στην Ευρώπη. Εχουν καθιερώσει μέσα στο πραγματικό το ονειρικό και το φαντασιακό. Στοιχεία που ο θεατής δέχεται πλέον ως μέρος του πραγματικού. Να μην ξεχνάμε ότι στον θεατρικό λόγο μόνιμα εποπτεύει και ενεδρεύει η μουσική επειδή ο ήχος είναι η πρώτη ύλη για τον σχηματισμό της λέξης και ο ρυθμός είναι η βακτηρία της. Οσο για τη βιωσιμότητά τους βλέπω τα πρόσωπα κάθε έργου να λοξοκοιτάζουν τον συγγραφέα τους λέγοντας «άσ' τον αυτόν, ίσως εμείς να ζήσουμε πιο πολύ από αυτόν».
aigialeia
